اختصاصی «تابناک با تو» - بیماری آسم یکی از شایعترین بیماری‌های مزمن درکودکان و بزرگسالان و از مهمترین علل غیبت آن‌ها از مدرسه و محل کار است.
هم اکنون بیش از ۳۰۰ میلیون نفردر سراسر جهان از این بیماری رنج می‌برند و دولت‌ها و جوامع می‌کوشند که ازهر فرصتی برای اطلاع رسانی، آموزشاستفاده کرده و از برنامه‌های مرتبط حمایت نمایندتا از سیر فزاینده خسارات انسانی، اجتماعی و اقتصادی این بیماری مزمن بکاهند.
گفتنی است، روز جهانی آسم همه ساله در سراسر جهان با شرکت اقشار مختلف مردمی، متخصصان و مسئولان امور بهداشتی و درمانی در جهت افزایش آگاهی، حمایت و تقویت هر چه بیشتر اقدامات کنترلی این بیماری برگزار می‌شود.
روز جهـــانی آسم یک رویداد سالانه است که از سوی دفتر برنامه جهانی آسم یا GINA سازماندهی می‌شود تا سطح آگاهی درباره بیماری آسم و مراقبت‌های جهانی برای این بیماران را بهبود بخشد.
از سال ۱۹۹۸ با توجه به تعیین روز جهانی آسم و آلرژی توسط سازمان جهانی بهداشت اولین سه شنبه ماه می‌میلادی به نام " روز جهانی آسم " نام گذاری شده است
کلمه آسم از زبان یونانی گرفته‌شده است که معنی آن تنگی نفس است. آسم بیماری مزمن مجاری هوایی است که با واکنش بیش‌ازحد مجاری هوایی به طیف وسیعی از محرک‌ها شناخته می‌شود؛ این پاسخ بیش‌ازحد، به التهاب و انسداد مجاری هوایی می‌انجامد. آسم یک بیماری حمله‌ای است که در فواصل معین بروز می‌نماید، معمولاً حملات آسم، کوتاه‌مدت است و هر حمله بیش از چند دقیقه تا چند ساعت طول نمی‌کشد؛ بعد از پایان این مدت و درمان‌های مناسب به نظر می‌رسد که بیمار بهبودی کامل پیداکرده است. یکی از دلایل تورم راه‌های هوایی در افراد مبتلابه آسم، آلرژی است.
به طور طبیعی در هر بار تنفس، هوا از طریق بینی وارد گلو شده و از آنجا به داخل مجاری هوایی رفته و درنهایت وارد شش‌ها می‌شود. درون شُش کیسه‌های زیادی با دیواره‌ی پر از رگ وجود دارد که از طریق آن‌ها اکسیژنی که در هوا وجود دارد وارد جریان خون می‌شود. علائم آسم زمانی بروز پیدا می‌کند که مجاری هوایی متورم شده و ماهیچه‌هایی که در اطرافشان قرار دارد، منقبض می‌شود. علاوه بر این، مجاری هوایی با ترشحات مخاطی پر می‌شوند و همین موضوع باعث می‌شود که هوای کمتری وارد شش‌ها شود. این اتفاقات سبب بروز حملات آسم می‌شود که با سرفه‌های شدید و احساس گرفتگی در قفسه‌ی سینه همراه است. حملات آسم معمولاً کوتاه مدت هستند و هر حمله، از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد.
علائم آسم
اکنون که اطلاعات بیشتری از بیماری آسم دارید، بهتر است علائم آسم را نیز بشناسید. علائم آسم عبارتند از:
* سرفه‌ی خشک یا همراه با خلط اندک (مخصوصاً هنگام خندیدن یا تحرکات شدید)
* خس‌خس سینه (ویزینگ)
* تنگی نفس
* احساس فشار در قفسه‌ی سینه
* خستگی
ناگفته نماند که علائم آسم بستگی به نوع بیماری دارد. هر فردی که به بیماری آسم مبتلاست، تمام این علائم را تجربه نمی‌کند. از سوی دیگر، داشتن یکی از علائم آسم به این معنی نیست که شما به این بیماری مبتلا هستید، با این‌حال بهتر است که علائم را جدی بگیرید.
حمله آسم چیست؟
وقتی شدت علائم آسم از حد معمول بیشتر شود، به آن حمله آسم گفته می‌شود. حمله‌های آسم معمولا شدت متفاوتی دارند. بعضی از آن‌ها گاهی آنقدر شدید می‌شوند که حتی می‌توانند مرگبار باشند. اما بیشتر حمله‌های آسم از چنین شدتی برخوردار نیستند. در هر صورت، علائم حمله شدید آسم عبارتند از: تنگی نفس شدید و تنفس سطحی و سریع، عرق سرد، خس خس پیشرونده، استفاده از عضلات تنفسی فرعی که نشانه‌اش کشیده شدن پوست قفسه سینه و عضلات بین دنده‌ای به درون قفسه سینه است. ناتوانی در بیان یک جمله و افت سطح هوشیاری نیز بخش دیگری از نشانه‌هاست.
چگونه علائم اولیه حمله آسم را تشخیص دهیم
علائم هشداردهنده‌ی اولیه، تغییراتی هستند که درست قبل یا با فاصله‌ی بسیار نزدیکی از آغاز یک حمله‌ی آسم اتفاق می‌افتند. این تغییرات قبل از علائم شناخته‌شده‌ی آسم اغاز می‌شوند و اولین علائمی هستند که نشان می‌دهند علائم آسم در حال تشدید است. به‌طور کلی، این علائم اولیه به‌اندازه‌ای شدید نیستند که مانع از انجام فعالیت‌های طبیعی و روزمره‌ی فرد شوند، اما با شناسایی این علائم فرد می‌تواند حمله‌ی آسم را متوقف کند یا از تشدید علائم پیشگیری کند. علائم هشداردهنده‌ی اولیه یک حمله‌ی آسم شامل موارد زیر می‌شود:
* سرفه‌ی مکرر به‌خصوص در شب
* دشواری تنفس
* احساس خستگی شدید یا ضعف در هنگام فعالیت جسمی
* خس‌خس یا سرفه در جریان یا پس از فعالیت جسمی
* احساس خستگی، آشفتگی، ناراحتی و تحریک‌پذیری
* کاهش یا تغییر در عملکرد ریه
* علائم یک سرماخوردگی یا آلرژی
* مشکلات خواب
علل و عامل محرک آسم
همان ماده‌ای که باعث ایجاد حمله آسم می‌شود، عامل محرک آسم است. عامل محرک باعث واکنش‌هایی در بدن می‌شود که در نهایت موجب تنگی راه‌های تنفسی و بروز حمله آسم می‌شود و تنفس را دشوار می‌سازد.
برخی از شایعترین عوامل محرک آسم عبارتند از:
* عوامل آلرژی‌زا در فضای باز، مانند گرده‌های علف، چمن، درختان و گیاهان
* عوامل آلرژی‌زا در داخل منزل، مانند شوره حیوانات خانگی، گرد و غبار، کپک‌ها
* مواد آلوده‌کننده، مانند دود، بخار‌های شیمیایی یا مواد معطر قوی
* سرماخوردگی، آنفلوانزا و سایر بیماری‌ها
* ورزش و تحرک (اگرچه ورزش برای بیشتر افراد مبتلا به آسم مفید است)
* شرایط آب و هوایی، مانند هوای سرد، بسیار خشک، بسیار مرطوب یا هنگام وزش باد
* برخی دارو‌ها
* استرس و فشار روانی
آلرژن‌ها: موادی که باعث ایجاد حساسیت و پاسخ بیش از حد دستگاه ایمنی می‌شوند را موادحساسیت‌زا یا آلرژن می‌نامند. اکثر آلرژن‌های ایجادکننده آسم به وسیله هوا منتقل می‌شوند و برای ایجاد یک حالت حساسیت لازم است که به مقدار کافی در هوا موجود باشند؛ پس از آنکه حساسیت ایجاد شد، در برخورد‌های بعدی بیمار نسبت به آلرژن عکس‌العمل شدیدتری نشان می‌دهد به طوری که مقادیر جزئی از آلرژن موجب تشدید قابل ملاحظه بیماری خواهد شد. این نوع آسم را که توسط آلرژن‌ها ایجاد می‌شود آسم آلرژیک می‌نامند؛ غالبا فصلی بوده و به طور شایع در کودکان و جوانان دیده می‌شود. (مثال: گل‌ها و گیاهان به خصوص گرده گل‌ها)
محرک‌های دارویی: بعضی افراد که آسم دارند، به مصرف آسپرین یا برخی دارو‌های ضد التهابی حساس می‌باشند و مصرف آن در این افراد باعث ایجاد حمله آسم می‌شود.
عوامل محیطی و آلودگی هوا: علل محیطی ایجاد آسم معمولا با شرایط آب‌وهوا که باعث افزایش غلظت آنتی‌ژن‌ها و مواد‌آلوده‌کننده موجود در هوا می‌شوند، ارتباط دارد. این شرایط معمولا در شهر‌های صنعتی بزرگ و مناطق شلوغ شهر فراهم بوده و غالبا با تغییر درجه حرارت و سایر عواملی که باعث ایجاد توده هوای راکد می‌شوند، همراه است. در این شرایط اگرچه در کلیه افراد جامعه علائم تنفسی پیدا می‌شود، ولی شخص مبتلا به آسم با شدت بیشتری درگیر می‌شود. (دوده و ذرات معلق در هوا – دود سیگار و سایر دخانیات – پر، کرک، پوست پرندگان و حیوانات – انواع کپک – پارچه‌های پشمی و پرز‌دار – خشکی هوا – رطوبت شدید مثل سونا و چشمه‌های آب گرم)
عوامل شغلی: در برخی موارد استنشاق ماده‌ای که به طور مرتب در محیط کار وجود دارد باعث ایجاد آسم می‌شود که این حالت را آسم شغلی می‌نامند. تقریبا حدود ۲۰۰ ماده مصرفی در مکان‌ها کاری وجود دارند که به عنوان آغاز کننده آسم شناخته‌شده و عبارتند از: رزین‌ها، چسب‌ها و لاستیک خام، آنزیم‌های بیولوژیک (مانند پاک‌کننده‌های لباس) و برخی مواد شیمیایی به خصوص ایزوسیانید که در رنگ‌کاری با اسپری به کار می‌رود.
عفونت‌ها: عفونت‌های تنفسی شایعترین علت ایجاد کننده حملات حاد آسم می‌باشند. تحقیقات نشان داده‌است که عفونت‌های تنفسی با منشا ویروسی، باعث حمله حاد آسم می‌شوند و شواهدی وجود ندارد که نشان دهد عفونت‌های باکتریایی نقشی در این پدیده دارند.
ورزش: فعالیت فیزیکی می‌تواند باعث بروز آسم شود و همچنین ممکن است حمله آسم را تشدید نماید. استنشاق هوای سرد در ضمن ورزش به طور قابل ملاحظه‌ای باعث افزایش شدت حملات آسم می‌شود، در صورتی که استنشاق هوای گرم و مرطوب ممکن است باعث کاهش و یا قطع حمله آسم گردد؛ بنابراین فعالیت‌های ورزشی از قبیل سرسره روی یخ، اسکی و هاکی روی یخ بیشتر از شنا در استخر گرم و سرپوشیده دارای اثرات تحریکی بر روی مجاری هوایی است.
فشار‌های عصبی: در حال حاضر اطلاعات فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد عوامل روانی قادرند سبب تشدید یا تخفیف بیماری آسم شوند
اگر حمله آسم تحت درمان قرار نگیرد، چه اتفاقی می‌افتد؟
بدون درمان فوری، مشکل تنفسی فرد بیمار شدیدتر شده و صدای خس‌خس او بیشتر می‌شود. ممکن است ریه‌ها طی یک حمله‌ی آسم به‌حدی سفت شوند که جریان هوای کافی برای تولید صدای خس‌خس وجود نداشته باشد. این وضعیت که با عنوان خاموشی قفسه سینه شناخته می‌شود، یک علامت جدی است. در هنگام حمله‌ی شدید آسم بیمار باید فورا به بیمارستان انتقال داده شود. متاسفانه برخی از افراد ناپدید شدن خس‌خس طی حمله‌ی آسم را علامت بهبودی درنظر گرفته و اقدامی در جهت رفع این وضعیت نمی‌کنند.
اگر بیمار درمان مناسب حمله‌ی آسم را دریافت نکند، ممکن است عاقبت قادر به سخن گفتن نباشد و اطراف لب‌های او آبی‌رنگ شود. این تغییررنگ که با عنوان سیانوز شناخته می‌شود، به این معنا است که میزان اکسیژن خون بیمار کاهش پیدا کرده است. بدون انجام درمان فوری در اتاق اورژانس، فرد ممکن است هوشیاری خود را از دست داده و درنهایت از دنیا برود.
آسم و مصرف سیگار
احتمال ابتلای افراد سیگاری به آسم بیشتر است. اگر فرد مبتلا به آسم، سیگار نیز بکشد، این وضعیت ممکن است موجب تشدید علائمی نظیر سرفه یا خس‌خس شود. زنانی که در حین بارداری سیگار می‌کشند، باعث می‌شوند که احتمال خس‌خس کردن در نوزادشان بیشتر شود. عملکرد ریه‌ها در نوزادانی که مادران آن‌ها طی بارداری سیگار کشیده‌اند، ضعیف‌تر است. اگر فردی مبتلا به آسم است و سیگار هم می‌کشد، باید بداند ترک سیگار مهمترین گام برای حفاظت از ریه‌ها است.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد استعمال سیگار در میان نوجوانان، خطر ابتلا به آسم را افزایش می‌دهد. حتی قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران در اوایل زندگی با توسعه‌ی آسم ارتباط دارد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
* اگر فکر می‌کنید مبتلا به آسم هستید. اگر بطور مکرر دچار سرفه یا خس خس سینه می‌شوید که بیش از چند روز طول می‌کشد یا سایر علایم و نشانه‌های آسم را دارید، به پزشک خود مراجعه کنید. درمان سریع آسم می‌تواند از آسیب‌های طولانی مدت به ریه جلوگیری کند و مانع پیشرفت بیماری فرد با گذشت زمان می‌شود.
* برای کنترل بیماری آسم خود پس از تشخیص بیماری. اگر مبتلا به آسم هستید با پزشک خود همکاری کنید تا بیماریتان تحت کنترل باشد. کنترل طولانی مدت مناسب این بیماری کمک می‌کند که شما احساس بهتری داشته باشید و می‌تواند ار حملات کشنده آسم جلوگیری کند.
* اگر علایم آسم شما تشدید پیدا کرد. اگر دارو‌های مصرفیتان علایم بیماری شما را تسکین نمی‌دهد یا اگر نیاز به استفاده بیشتر از دارو‌های استنشاقی سریع اثر دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. بدون مشورت با پزشک خود مقدار داروهایتان را تغییر ندهید. مصرف بیش از حد دارو‌های آسم می‌تواند باعث بروز عوارض جانبی شده و علایم آسم شما را تشدید کند.
* برای بررسی مجدد روش درمان بیماریتان. بیماری آسم معمولاً با گذشت زمان تغییر می‌کند. مطابق یک برنامه زمانی مشخص به پزشک خود مراجعه کنید تا در مورد علائمتان با پزشکتان صحبت کنید و در صورت نیاز تغییرات لازم در درمان بیماری شما اعمال شود.
پزشک در شرح‌حال و معاینه فیزیکی به دنبال چه چیزی می‌گردد؟
وجود بیش از یکی از علائم: خس‌خس سینه (ویزینگ)، سرفه، تنگی نفس، احساس فشار در قفسه سینه به‌ویژه اگر این علائم با شرایط زیر همراه باشند:
* مکرر و عودکننده باشند.
* در شب و اوایل صبح بدتر شوند.
* متعاقب ورزش یا آغازگر‌های دیگر نظیر سرما، حیوانات خانگی، هوای مرطوب، دود، بوی تند، هیجانات، خنده، … ایجاد و یا بدتر شوند.
* در شرایط غیر از سرماخوردگی نیز رخ دهند.
* با مصرف بعضی از دارو‌ها نظیر آسپرین یا بتابلوکر‌ها ایجاد و یا بدتر شوند.
* سابقه فردی آتوپی (اگزما، حساسیت فصلی، آلرژی غذایی)
* سابقه خانوادگی آتوپی (اگزما، حساسیت فصلی، آلرژی غذایی) یا آسم
* وجود خس‌خس (ویزینگ) منتشر در سمع ریوی
* سابقه بهبود علائم بالینی یا شاخص‌های عملکرد ریوی پس از درمان مناسب
اسپیرومتری یا تست سنجش عملکرد ریوی چیست؟
اسپیرومتری یک آزمایش بدون درد است که با آن می‌توان حجم تنفسی یک فرد را اندازه‌گیری نمود. معمولاً پزشک، پرستار یا تکنسین دستورالعمل‌های خاص در مورد چگونگی انجام تست به شما می‌دهند. کلیپسی روی بینی جهت بستن سوراخ‌های بینی قرار می‌گیرد. از شما می‌خواهند که نفس عمیقی بکشید و برای چند ثانیه تا آنجا که می‌توانید، به داخل لوله‌ای که به یک ماشین (اسپیرومتری) متصل است، بدمید. اگر پس از تست اولیه، پزشک داروی استنشاقی برای باز کردن ریه‌ها (برونکودیلاتور) تجویز می‌کند، نیاز است که به مدت ۱۵ دقیقه صبر کنید و تست بعدی را جهت اندازه‌گیری جدید انجام دهید.
اسپرومتری در سال ۱۹۴۶ در انگلیس اختراع شد.
FEV ۱ همان حجم تنفسی بازدمی است که در ثانیه اول به خارج از ریه دمیده می‌شود. FEV ۱ مشخصه‌ای است که در آسم معمولاً کاهش پیدا می‌کند و توسط اسپیرومتری اندازه‌گیری می‌شود.
درمان آسم بزرگسالان
بهترین روش درمان آسم بزرگسالان حذف عوامل تحریک‌کننده در محیط زندگی مبتلایان به این بیماری است. البته در کنار این مورد، پزشکان دارو‌هایی را نیز برای درمان آسم تجویز می‌کنند. به‌طور کلی دارو‌های مورد استفاده برای درمان آسم را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
۱ – دارو‌های تسکین‌دهنده
این دارو‌ها را اصطلاحاً دارو‌های گشادکننده برونش (متصل‌کننده نای به راه‌های هوایی ابتدای شش) می‌نامند که به صورت استنشاقی (اسپری) مصرف می‌شوند. دارو‌های تسکین‌دهنده باعث شل شدن عضلات دیواره‌ی راه‌های هوایی شده و جریان هوا را در این مجاری به صورت طبیعی برقرار می‌سازند.
۲ – دارو‌های پیشگیریکننده
دارو‌های پیشگیریکننده آسم با کاهش التهاب در مجاری هوایی باعث کاهش تحریک‌پذیری آن‌ها می‌شوند. این دارو‌ها برخلاف دارو‌های تسکین‌دهنده باید به صورت منظم و معمولاً روزی دو‌بار مصرف شوند.
۳ – دارو‌های اورژانسی
در زمان بروز آسم حاد، دو روش اورژانسی برای آن در دسترس است:
* استفاده از مقادیر زیاد دارو‌های تسکین‌دهنده
* استفاده از مقادیر زیاد یک داروی ضد التهاب
برای این‌که بفهمیم آیا میزان مصرف و تاثیر دارو کافی بوده است و آسم را به‌خوبی کنترل کرده‌ایم راه‌هایی وجود دارد مانند پر کردن پرسشنامه‌ی سنجش کنترل آسم؛ با این پرسشنامه می‌توان فهمید تا چه حد در کنترل علائم آسم موفق بوده‌ایم.
توصیه‌هایی برای افراد دچار آسم
اگر دچار آسم هستید:
* درصورتی‌که داروی خاصی برای شما تجویز شده است فقط همان دارو را طبق دستور پزشکتان و تا زمان تعیین‌شده مصرف کنید.
* درمان آسم در اغلب موارد نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارد، بنابراین از مصرف خودسرانه این دارو‌ها جدا خودداری کنید.
* از ترکیبات گیاهی ناشناخته به‌عنوان دارو استفاده نکنید.
* از مصرف خودسرانه دارو‌هایی که باعث بروز حمله آسم می‌شوند (مثل: آسپرین) خودداری کنید.
* اسپری‌هایی مثل سالبوتامول معمولاً اثر فوری دارند و برای درمان سریع علائم به کار می‌روند؛ بنابراین باید همواره و در هر شرایطی یکی از آن‌ها را همراه خود داشته باشید.
* از ورزش کردن در هوای سرد خودداری کنید
* از برخورد و تماس با مواد آلرژن یا حساسیت‌زا خودداری کنید.
* از ملحفه و لباس‌های کاملاً نخی استفاده کنید.
* خود را در معرض دود دخانیات قرار ندهید.
* اصول بهداشتی و پیشگیری از بروز بیماری‌های عفونی را کاملاً رعایت کنید تا دچار سرماخوردگی و آنفلوانزا نشوید. ابتلا به این بیماری‌ها باعث بدتر شدن علائم آسم می‌شوند.
* از استرس و اضطراب و فشار‌های روانی و هیجانات عاطفی دوری کنید.
* افراد خانواده و دوستان و همکاران نزدیک خود را از وضعیت بیماریتان آگاه کنید و به آن‌ها کاملاً آموزش دهید در صورت بروز حمله تنفسی چگونه به شما کمک کنند.
