«تابناک باتو» ـ یک پروژه تحقیقاتی دانشگاه هاروارد از آغاز سال جاری میلادی با مخالفت و موافقت‌های زیادی روبرو شده است. پژوهشگران می‌خواهند با پخش آهک در لایه استراتوسفر زمین، بخشی از نور خورشید را بازگردانند.
هیلمار اشموند، دبیر بخش علمی هفته‌نامه اشپیگل توجه خوانندگان را به موضوعی جلب کرده است که اوایل سال جاری میلادی مطرح شد و تاکنون افراد زیادی در موافقت یا مخالفت با آن سخن گفته‌اند: مسدود کردن بخشی از نور مستقیم خورشید از طریق پخش مصنوعی ذرات معلق در هوا، با هدف جلوگیری از گرمایش بیش از حد زمین.
در ژانویه سال جاری اعلام شد که پژوهشگران دانشگاه هاروارد قصد دارند، برای جلوگیری از تابش بخشی از نور مستقیم خورشید نخستین آزمایش خود را انجام دهند.
برای این منظور بالونی در سوئد به آسمان فرستاده می‌شود تا در ارتفاع ۲۰ کیلومتری ذره‌های آهک را در استراتوسفر پخش کند.
این پروژه با نام "آزمایش آشفتگی کنترل شده استراتوسفر"(SCoPEx) در ماه ژوئن سال جاری آغاز خواهد شد و قرار است به درک بهتر امکان استفاده از ذرات معلق هوا برای مهندسی تابش خورشید کمک کند.
استراتوسفر (یا پوشن‌سپهر) یکی از پنج لایه حفاظی اتمسفر زمین است که تا ارتفاع حدود ۵۰ کیلومتری ادامه دارد. ضخامت آن حدود ۱۶ تا ۳۰ کیلومتر است و لایه اوزون نیز در این لایه شکل می‌گیرد. افزایش تدریجی دما یکی از ویژگی‌های آن است. این لایه در جلوگیری از اثرات مرگ‌بارِ تابش‌های شدید فرابنفش با وجود اوزون موجود در آن بسیار مؤثر است. از طرف دیگر گاز اوزون به همراه کربن دی‌اکسید در پراکندگی عمودی دما تأثیر به‌سزایی دارد.
اشموند در یادداشت خود که روز شنبه، ۱۳ مارس (۲۳ اسفند) منتشر شد، هم از زیان‌هایی که می‌تواند از این طریق به بار آید نوشته و هم به این نکته اشاره کرده که بشر در واقع بزرگترین ضربه به محیط زیست را از طریق استفاده از سوخت‌های فسیلی وارد کرده است.
روزنامه‌نگار آلمانی می‌نویسد، ممکن است پس از این آزمایش متوجه شویم که نباید به این شکل در طبیعت دست برد، اما برای رسیدن به این نتیجه، باید اجازه دهیم آزمایش صورت گیرد.
اشموند همچنین یادآور می‌شود که ما پیش‌تر شاهد یک اقدام مشابه طبیعی بوده‌ایم: در سال ۱۹۹۱ فوران گسترده آتشفشان پیناتوبو در فیلیپین بیش از ۲۰ میلیارد تن اکسید گوگرد را وارد استراتوسفر کرد که یکی از پیامدهای آن، کاهش نور خورشید و افت گرمایش متوسط جهانی حدود نیم درجه سانتیگراد بود.
کاهش نور خورشید می‌تواند روی رشد گیاهان تاثیر بگذارد
مخالفت‌هایی که قابل فهم هستند
مدیریت تابش خورشیدی برای کاهش گرمایش زمین ایده تازه‌ای نیست. پیش‌تر نیز دانشمندان در کشورهای گوناگون به آن اندیشیده‌اند اما اطلاعاتی که تاکنون در این باره منتشر شده، حاصل شبیه‌سازی‌های کامپیوتری است.
یکی از نخستین پژوهشگران خبرساز در این زمینه میخائیل بودیکو، دانشمند روسی بود که در سال ۱۹۷۴ پیشنهاد سوزاندن گوگرد در استراتوسفر و ایجاد آئروسل‌های منعکس‌کننده نور خورشید را مطرح کرد.
همان زمان مخالفان چنین اقدامی نسبت به خطرهای ناشناخته‌ای که می‌توانند برای کره زمین تهدیدی جدی باشند هشدار دادند.
اکنون نیز منتقدان زیادی، از جمله سازمان «صلح سبز» (گرین پیس) و بنیاد هاینرش بُل آلمان، در رابطه با پخش آهک در استرتوسفر هشدار می‌دهند. آنها معتقدند که پیامدهای واقعی چنین اقداماتی می‌تواند با پیش‌بینی کارشناسان همخوان نباشد و زیان‌های بازگشت‌ناپذیری به کره زمین برساند.
آنها از جمله به این نکته اشاره می‌کنند که کاهش نور خورشید می‌تواند روی رشد گیاهان تاثیر بگذارد. علاوه بر این، به لایه اوزون هم بیش از پیش لطمه وارد خواهد شد و دست‌کم بیماری‌های پوستی افزایش خواهد یافت.
نگرانی دیگری که وجود دارد، این است که مدیریت تابش خورشید باعث خواهد شد، انسان‌ها خطر گازهای گلخانه‌ای را به فراموش بسپارند و بیش از پیش به تولید آن بپردازند و باعث آلودگی محیط زیست شوند.
در این صورت تشدید اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و نابودی فزاینده موجودات دریایی غیرقابل‌اجتناب خواهد بود.
فرانک کویچ، سرپرست گروه تحقیقاتی دانشگاه هاروارد هم معتقد است که مهندسی تابش خورشید مانند دارویی است که علائم بیماری را از بین می‌برد اما اصل بیماری را معالجه نمی‌کند.
کویچ در عین حال تاکید می‌کند که از این طریق دست‌کم می‌توان از شدت مشکلات ناشی از گرمایش زمین کاست تا فرصتی برای حل دائمی آنها پیدا شود.
بیل گیتس، بنیان‌گذار شرکت مایکروسافت از جمله افرادی است که از این پروژه حمایت می‌کند.
آلمان
آلمان نیز از پیامدهای گرمایش زمین در امان نخواهد ماند و ممکن است مناطقی در این کشور غیرقابل سکونت شوند. مناطقی که با بالا آمدن آب دریاها مورد تهدید قرار می‌گیرند، نواحی ساحلی دریای شمال آلمان است. پیش‌بینی می‌شود که با افزایش یک متری سطح دریا در مناطق ساحلی آلمان حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در معرض خطر طغیان قرار خواهند گرفت.
بارسلون
پژوهش‌ها پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۱۰۰ حدود یک تا دو متر بر سطح آب دریاها افزوده خواهد شد. بنابراین ساختار بسیاری بنادر باید تغییر کند. برای مثال ساختمان‌هایی که مانند بندر بارسلون، چنان که در عکس می‌بینیم، در مجاورت با دریا ساخته شده، باید عقب بنشینند.
بنگلادش
کشور پرجمعیت و آسیایی بنگلادش بیش از همه از بالا آمدن آب دریاها در معرض تهید است. افزایش تنها یک متری سطح دریا کافی است تا ۳۰ هزار کیلومتر مربع از مناطق ساحلی بنگلادش به زیر آب فرو رود و ۱۵ میلیون انسان را آواره کند.
مجمع‌الجزایر مناطق حاره
طبق پیش‌بینی پژوهشگران دانشگاه کولورادوی آمریکا، در صورتی‌که بالا آمدن آب دریاها سریع‌تر اتفاق بیفتد، کشورهای مجمع‌الجزایر مناطق حاره، مانند مالدیو، فیجی و یا جزیره کوچک تووالو در اقیانوس آرام، بیش از دیگر جاها لطمه خواهند دید. تنها بالا آمدن سطح دریا به میزان یک متر، موجودیت این جزایر را به خطر خواهد انداخت.
هلند
خطر بالا آمدن آب دریاها، اروپا را هم تهدید می‌کند. تخمین زده می‌شود با بالا آمدن آب دریاها به اندازه یک متر، ۱۳ میلیون انسان در اروپا به‌ویژه در هلند در معرض خطر قرار بگیرند. هلندی‌ها سال‌هاست که برای مقابله با خطر سیل آب‌گرفتگی در مناطق ساحلی تلاش می‌کنند.
دلتای نیل
در آفریقا به‌ویژه دلتای رود نیل بیش از همه در معرض خطر تغییرات اقلیمی است. در صورتی که سطح آب دریا ۵۰ سانتیمتر افزایش یابد و اقدامات حفاظتی پیش‌بینی نشده باشد، نیمی از ساکنان شهرمیلیونی اسکندریه در مصر مجبور به فرار شده و باید و خانه و کاشانه خود را ترک کنند.
میامی
در پژوهشی جدید، دانشمندان تاثیر بالا آمدن سطح آب دریاها بر کشورهای ساحلی آمریکا را مطالعه کردند. آنها به این نتیجه رسیدند که در بدترین حالت، سطح آب دریاها تا سال ۲۱۰۰ حدود دو متر افزایش خواهد یافت، پیامد آن زیر آب رفتن ۵۰ کلان‌شهر آمریکا از جمله بوستون، بخشی از نیویورک و میامی در جنوب فلوریدا خواهد بود.
لندن
بالا آمدن سطح آب‌ها برای کلان‌شهرهایی که در مجاورت دریا یا رودخانه قرار دارند، مانند کلان‌شهر لندن، دردسرساز خواهد شد. حتی در پایتخت بریتانیا، خطر طغیان رودخانه پیش‌بینی شده است.
ونیز
برای شهری مانند ونیز، بالا آمدن سطح دریا بسیار گران تمام خواهد شد. همین امروز شهر ونیز با افزایش ۳۰ سانتیمتری سطح آب دریا در مقایسه با سال ۱۸۹۷ روبرو است. از این میزان، فقط ۱۸ سانتیمتر آن ناشی از تغییرات اقلیمی بوده است. سال گذشته دانشمندان پیش‌بینی کرده بودند که این شهر زیبا در سال ۲۱۰۰ زیر آب خواهد رفت.
فیلیپین
در مناطق ساحلی هر اندازه محل سکونت افراد در ارتفاعی پست‌تر و به دریا نزدیک‌تر باشد، از تغییرات اقلیمی بیشتر رنج خواهند برد. این احتمال هست که قسمتی از فیلیپین به زیر آب رود؛ و جزایری با زبان و فرهنگ خاص خود، در زیر آب ناپدید شوند.
شانگهای
بزرگترین شهر چین، شانگهای، در لیست کلان‌شهرهای دنیا قرار دارد که بالا آمدن آب دریا می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای آن داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود میان ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تا بیش از ۲۲ میلیون شهروند شانگهای مجبور نقل مکان خواهند شد. این کلان‌شهر چین بیش از بقیه شهرها در معرض خطر جدی گرمایش زمین قرار دارد.
منبع: dw.com
اما اگر تابش نور کمتر به زمین برسد اکوسیستم و چرخه فتوسنتز و ... چه خواهد شد و ...