اختصاصی «تابناک با تو» - التهاب مفصل یا آرتریت (به انگلیسی: Arthritis) به برافروختگی مفصل که با ورم و درد و محدودیت حرکت همراه است، گفته میشود. (ایجاد عفونت در یک مفصل) فرهنگستان زبان فارسی برای آرتریت، واژههای بندآماس و مفصلآماس را تصویب کردهاست.
این التهاب و درگیری میتواند عاملی عفونی داشته باشد مانند آرتریت عفونی توسط استافیلوکوک طلایی و تب حاد روماتیسمی (استرپتوکوک) یا عاملی مزمن مانند آرتروز. آرتریت غیر عفونی در آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) و نقرس، آرتریت ری اکتیو و آرتروز نیز دیده میشود. آرتریت میتواند یک مفصل یا همزمان چند مفصل (پلی آرتریت) را درگیر کند. آرتریت میتواند در یک مفصل عودکننده باشد یا مرتب از مفصلی به مفصل دیگری تغییر مکان دهد (مهاجر). گاهی آرتریت صبحگاهی است یعنی صبحها موقع بیدارشدن از خواب مفصل خشک و دردناک است. معمولاً مفصل درگیر دردناک، متورم و ملتهب است و محدودیت حرکتی دارد. در آرتریت اغلب سطح مفصلی و غضروف مفصلی درگیر هستند.
مفصل چیست و چگونه عمل می کند؟
مفصل به ناحیهای گفته می شود که دو یا چند استخوان مانند انگشتان، زانوها و شانهها با یکدیگر تلاقی دارند و مفصل، استخوانها را در جای خود نگه داشته و به آنها اجازه می دهد تا آزادانه در محدوده خود حرکت کنند.
بیشتر مفاصل بدن ما به وسیله یک کپسول قوی احاطه شده اند که این کپسول پر از مایعی غلیظی است که به روانکاری مفصل کمک می کند. این کپسولها استخوانهای ما را در جای خود نگه می دارند و آنها این کار را با کمک رباطها انجام میدهند.
انتهای استخوانها داخل مفصل با غضروف پوشانده شده اند که این یک لایه صاف، اما سخت است که باعث می شود، استخوانها در حین حرکت بر روی یکدیگر بچرخند.
اگر بخواهیم استخوانی را جا به جا کنیم، مغز ما سیگنالی به عضله می فرستد و سپس استخوان با کمک تاندون می چرخد و بنابراین عضلات نقش مهمی در حمایت از مفصل دارند
التهاب مفصل چیست؟
نام دیگر التهاب مفاصل، آرتریت است، اما این واژه برای توصیف حدود ۲۰۰ نوع از مشکلات مفصلی مختلف که تأثیر مخربی بر مفاصل، بافتهای پیرامون مفاصل و دیگر بافتهای همبند آن میگذارند، کاربرد دارد. درگیری مفاصل گاهی منجر به رماتیسم مفصلی نیز میشود. شایعترین نوع التهاب مفاصل آرتروز است. از دیگر انواع بیماریهای التهاب مفاصل میتوان به نقرس، فیبرومیالژیا و روماتوئید اشاره کرد. در این مقاله، علت ایجاد التهاب مفاصل، انواع آن، علائم اولیهی بیماری و راههای درمان آن را بررسی خواهیم کرد.
بیماران مبتلا به روماتیسم، معمولا درد شدیدی را که یک یا چند مفصل را درگیر کرده است، تحمل میکنند. علائم این بیماری میتوانند بهصورت کاملا ناگهانی یا تدریجی آشکار شوند. برخی از انواع بیماری التهاب مفاصل میتوانند سیستم ایمنی بدن و حتی ارگانهای داخلی بدن را نیز درگیر کنند.
از انواع دیگر بیماری التهاب مفاصل میتوان به آرتریت روماتوئید و لوپوس (SLE) اشاره کرد که میتوانند بر اندامهای مختلف بدن تأثیر بگذارند. براساس تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری بیماری، ۴.۵۴ میلیون نفر از بزرگسالان در ایالات متحده به یکی از انواع التهاب مفاصل مبتلا هستند که از این میان ۷.۲۳ میلیون نفر با محدودیتهای شدید حرکتی مواجه هستند.
التهاب مفاصل، بیماری شایعی در بین ردهی سنی ۶۵ سال به بالاست، اما امکان ابتلا به آن در تمام سنین و حتی کودکی نیز وجود دارد.
شایعترین انواع بیماری آرتریت متابولیک
۱. روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی و آرتروز ویژگیهای مشترکی با هم دارند، هرچند تفاوتهای خاصی هم دارند.
روماتیسم مفصلی زمانی اتفاق میافتد که سیستم ایمنی فرد به بافتهای بدن، بهخصوص بافتهای همبند حمله کند که همین حملات منجر به ایجاد تورم، التهاب و درد در بافتهای مفصلی میگردند.
غضروف بافتی انعطافپذیر است که بیشترین فشار را درهنگام پیادهروی و دویدن تحمل میکند و امکان حرکت راحت و روان مفصل را فراهم میآورد.
بروز التهاب به مدت طولانی در مایع زلالهای بین مفاصل، موجب میشود تا غضروف شکل انعطافپذیر خود را از دست بدهد و این تغییر شکل موجب درد، تورم و قرمزی در مفصل میشود.
روماتیسم مفصلی در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد و معمولا موجب خستگی، شکنندگی و خشکی مفصل بعد از استراحت میشود.
روماتیسم مفصلی باعث مرگ زودرس و ناتوانی فرد میشود و بهشدت بر کیفیت زندگی افراد مبتلا تأثیر میگذارد. همچنین این بیماری میتواند زمینهساز بروز بیماریهای قلبی و عروقی شود و امکان ابتلا به بیماری ایسکیمیک قلبی و سکته را بهشدت افزایش میدهد.
تشخیص به موقع بیماری روماتیسم مفصلی این فرصت را به فرد میدهد تا زودتر بیماری را کنترل و مدیریت کند، درنتیجه اثرات منفی آن کاهش و کیفیت زندگی فرد نیز بهبود مییابد.
۲. آرتروز یا اُستئوآرتریت
استئوآرتریت، از کاهشِ مقدار طبیعی بافت غضروف که بر اثر سایش و پارگی این بافت در گذر زمان ایجاد میشود، به وجود میآید.
استئوآرتریت یک بیماری شایع مفصل است که بهطور مستقیم بر غضروف، لگامنتها، بافت همبند و استخوان زیرین مفصل اثر میگذارد. شکستن و آسیبدیدگی این بافتها منجر به درد و سفتی مفصل میشوند.
مفاصلی که بیشتر تحت فشار هستند و بار بیشتری را تحمل میکنند بیشتر هم در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. بهطور مثال امکان ابتلا به بیماری استئوآرتریت در مفاصل لگن، زانوها، دستها و ستون فقرات و مفصل انگشت شست پا بسیار شایع است.
۳. روماتیسم اطفال
این بیماری ممکن است چند نوع روماتیسم را شامل شود. آرتریت ایدیوپاتیک جوانان (JIA) که به عنوان نوعی روماتیسم مفصلی شناخته میشود، در این گروه سنی بسیار شایع است.
روماتیسم در دوران کودکی میتواند آسیبهای شدیدی را در مفاصل ایجاد کند که معمولا هیچ درمانی هم برای آن وجود ندارد. هرچند ممکن است که بیماری به دلیل اختلال در سیستم ایمنی بدن بهصورت غیرفعال باشد.
۴. عفونت مفصلی یا آرتریت سپتیک (التهاب مفصل لگن و زانو)
ممکن است که از هر ده هزار نفر، دو تا ۱۰ نفر به این بیماری مبتلا شوند. در میان افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی این عدد به حدود ۳۰ تا ۷۰ نفر از ۱۰۰ هزار نفری میرسد. آرتریت سپتیک نوعی التهاب مفصلی است که به دلیل عفونت باکتریایی یا قارچی ایجاد میشود و بیشتر مفصل لگن و زانو را درگیر میکند.
این بیماری با نفوذ باکتریها یا میکروبها در خونی که در مفاصل جریان مییابد، یا درگیر شدن مستقیم مفصل با این عوامل از طریق زخم یا جراحی، گسترش مییابد.
باکتری استافیلوکوک (Staphylococcus)، استرپتوکوک (Streptococcus) یا نایسریا گونورهآ (Neisseria gonorrhoeae) ازجمله باکتریهای شایع در بروز بیماری آرتریت سپتیک هستند. قارچ مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuberculosis) و کاندیدا آلبیکانس (Candida albicans) نیز ازجمله قارچهای شایع در بروز بیماری آرتریت سپتیک هستند. امکان ابتلا به این بیماری در هر سنی وجود دارد. این بیماری در نوزادان تا سن ۳ سالگی آشکار میشود و لگن شایعترین اندامی است که در این سن آسیب میبیند.
چند حقیقت مهم درمورد التهاب مفاصل
چند نکتهی مهم درخصوص این بیماری:
* التهاب مفاصل بیش از ۲۰۰ نوع مختلف دارد و شامل لوپوس و آرتریت روماتوئید نیز میشود.
* بیماری التهاب مفاصل علائم زیادی دارد و حتی میتواند توانایی فرد را برای انجام کارهای روزمره، تحت تأثیر قرار دهد.
* فعالیت فیزیکی تأثیر مثبتی بر کنترل این بیماری دارد و میتواند موجب بهبود درد، عملکرد بدنی و همچنین سلامت ذهنی در افراد بیمار گردد.
* عوامل مؤثر در ایجاد آرتریت شامل آسیب مفصلی، متابولیسم غیرطبیعی، آرایش ژنتیکی، بروز عفونتها و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن میشود.
* هدف از درمان، کنترل درد، کاهش آسیب به مفاصل و بهبود یا حفظ کیفیت زندگی است. کنترل این بیماری از طریق داروها، فیزیوتراپی، آموزش و حمایت بیمار انجام میشود.
عوامل ابتلاء به آرتریت
سابقه خانوادگی:
برخی از انواع آرتریت ارثی و ژنتیکی هستند و اگر خانواده فرد به این بیماری دچار باشد، امکان ابتلا او نیز به این بیماری بیشتر است.
سن
با بالا رفتن سن خطر ابتلا به انواع آرتریت مانند آرتریت، روماتوئید آرتریت و نقرس افزایش مییابد.
جنس
خانمها بیشتر از آقایان به روماتوئید آرتریت مبتلا میشوند.
آسیب به مفاصل
افرادی که مفصلشان به علت ورزش آسیب دیده باشد بیش از دیگران ممکن است به ورم مفاصل (آرتریت) دچار شوند.
چاقی
ابتلاء به آرتریت، در افراد چاق و با وزن بالا افزایش مییابد، زیرا در افراد چاق فشار بر مفاصل در ناحیه، زانو، لگن و ستون فقرات افزایش مییابد.
انواع روشهای درمان التهاب مفاصل
معمولا دکتر برای کمک به بیماران مبتلا به التهاب مفاصل، چند جلسه فیزیوتراپی توصیه میکند.
مهمترین هدف در درمان بیماری التهاب مفاصل، کنترل درد، کاهش آسیب به مفاصل و بهبود یا حفظ کیفیت زندگی فرد بیمار است.
تغییر در سبک زندگی و طیف وسیعی از داروها میتوانند به جلوگیری از آسیبدیدگی هرچه بیشترِ مفاصل درگیر در افراد بیمار کمک کنند.
درمانهای گوناگون این بیماری به شرح ذیل است:
* استفاده از طیف وسیعی از داروها
* درمانهای غیردارویی
* فیزیوتراپی و کاردرمانی
* آموزش و حمایت
* کاهش وزن
عمل جراحی که شامل جایگزینی مفصل آسیبدیده میشود
۱. درمان التهاب مفاصل با دارو
در درمان انواع غیرالتهابی آرتریت، همچون بیماری آرتروز، اغلب از داروهای کاهشدهندهی درد و فیزیوتراپی استفاده میشود، همچنین توصیه میشود که بیماران دارای اضافه وزن، وزن خود را کاهش دهند و آموزشهایی برای کنترل هرچه بهتر بیماری دریافت نمایند.
این درمانها برای نوع التهابیِ بیماری همچون روماتیسم مفصلی نیز کاربرد دارند و داروهای ضدالتهابی مانند کورتونها و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، داروی ضدروماتسیمی تعدیلکنندهی بیماری و مجموعهای از داروهای نسبتا جدید همچون زیستداروها از داروهایی هستند که برای این نوع از بیماری تجویز میشوند.
تجویز هر کدام از داروها بستگی به نوع بیماری و نظر پزشک معالج دارد. در ادامه، به چند نمونه از داروهای پرمصرف برای درمان این بیماری اشاره میکنیم:
مُسکنها
این داروها کاهشدهندهی درد هستند، اما تأثیری بر التهاب مفاصل ندارند. استامینوفنها (Tylenol)، ترامادول و مخدرهای حاوی اکسیکدون (Percocet, Oxycontin) یا هیدروکودون (Vicodin, Lortab) جزو این دسته از داروها هستند.
داروهای غیراستروئیدی غیرالتهابی (NSAIDs)
این داروها کاهندهی درد و التهاب مفاصل هستند. از انواع مختلف این داروها میتوان به ایبوپروفن (Advil, Motrin IB) و ناپروکسن سدیم (Aleve) اشاره کرد. برخی از انواع NSAIDs بهصورت کِرم یا ژل نیز استفاده میشوند.
ضدتحریک (Counterirritants)
برخی از کِرمها و پمادها حاوی موادی مانند منتول یا کپسایسین (capsaicin) که مادهی مؤثر در تندی فلفل چیلی است، هستند. مالیدن این پمادها روی مفاصل دردناک، باعث متعادل شدن سیگنالهای درد و درنتیجه کاهش التهاب و درد مفاصل آسیبدیده میشود.
داروهای ضدرماتیسمی تعدیلکنندهی بیماری (DMARDs)
این داروها برای درمان روماتیسم مفصلی استفاده میشوند. داروهای ضدرماتیسمی با کند یا متوقف کردن عملکرد سیستم ایمنی بدن از حمله به مفاصل جلوگیری میکنند. برخی از انواع این داروها عبارتند از: متوترکسات (Trexall) و هیدروکسی کلروکین (Plaquenil)
زیستداروها
این داروها در کنار داروهای ضدرماتیسمی تعدیلکنندهی بیماری (DMARDs) تجویز میشوند، اصلاحکنندههای پاسخ بیولوژیکی، از داروهای مهندسی بیولوژیک هستند که انواع مولکولهای پروتئینی را هدف قرار میدهند. داروهایی مانند اتانرسپت (etanercept) با نام تجاری (Enbrel) و اینفیلیکسیماب (infliximab) با نام تجاری Remicade ازجمله داروهای این گروه هستند.
کورتیکواستروئیدها
پردنیزون و کورتیزون با سرکوب عملکرد سیستم ایمنی بدن، التهاب مفاصل را کاهش میدهند.
۲. درمانهای طبیعی
داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل به همراه ورزش، عدم استعمال دخانیات (ترک اعتیاد) و عدم مصرف نوشیدنیهای الکلی، زندگی سالم و با کیفیتتری را برای افراد مبتلا به بیماریهای التهاب مفاصل به ارمغان میآورد.
۳. رژیمغذایی
هیچ رژیم غذایی خاصی برای از بین بردن صد در صد این بیماری وجود ندارد، اما برخی از مواد غذایی در کاهش التهاب مفاصل تأثیر مثبتی دارند.
خوراکیهای زیر که در رژیم مدیترانهای یافت میشوند، حاوی مواد مغذی لازم و ضروری برای مفاصل هستند:
* ماهی
* آجیل و مغزها
* میوه و سبزیجات
* حبوبات
* روغن زیتون
* آرد سبوسدار
مصرف برخی از خوراکیها برای بیماران مبتلا به التهاب مفاصل توصیه نمیشوند.
سبزیجات نایتشید (Nightshade vegetables) مانند گوجه فرنگی، حاوی مادهی شیمیایی سولانین هستند. تحقیقات نشان میدهند که بین این ماده و درد ناشی از التهاب مفاصل، رابطهی مستقیمی وجود دارد. همچنین مطالعات اثبات میکنند که سبزیجات حاوی این ماده، التهاب و درد ناشی از بیماری را تشدید میکنند، برخی پژوهشها نیز نشان میدهند که در صورت عدم مصرف سبزیجات حاوی سولانین، التهاب و درد مفاصل بهشدت کاهش مییابد.
۴. خودکنترلی و داشتن عادتهای سالم
کنترل و مدیریت بیماری آرتروز، اهمیت زیادی در پیشگیری از ابتلا به این بیماری و روند بهبودی آن دارد.
* داشتن فعالیت بدنی
* داشتن وزن مناسب و جلوگیری از افزایش وزن
* چکاپ منظم توسط دکتر
* جلوگیری از استرس
هفت عادت زیر کمک میکنند تا فرد مبتلا به التهاب مفاصل، کنترل بهتری بر بیماری خود داشته باشد:
مراقب بودن
هشیاری بیمار نسبت به علائم و نشانههای بیماری، میزان درد، داروها و همچنین مشورت کردن با دکتر درمورد عوارض جانبی احتمالی داروها.
مدیریت درد و خستگی
بهتر است که بیمار مبتلا به التهاب مفاصل، علاوهبر داشتن رژیم دارویی، رژیمی غیردارویی نیز داشته باشد. کنترل میزان خستگی و فشار کاری یکی از راههای مهم و مؤثر در مدیریت بیماری است.
فعالیت داشتن
ورزش کردن، فعالیتی مفید برای مدیریت و کنترل این بیماری است و نقش مهمی در سلامتی بدن نیز دارد.
داشتن استراحت کافی
علاوهبر داشتن فعالیت جسمی، داشتن استراحت کافی نیز برای جلوگیری از تشدید بیماری اهمیت زیادی دارد.
داشتن رژیم غذایی سالم
داشتن رژیم غذایی سالم به شما کمک میکند تا وزن مناسبی داشته باشید و بیماری خود را بهتر مدیریت کنید. توصیه میشود که بیمار از خوردن غذاهای فرآوریشده و پروتئینهای حیوانی خودداری کند و غذاهای گیاهی حاوی آنتی اکسیدان را که دارای خاصیت ضدالتهابی نیز هستند، در رژیم غذایی خود قرار دهد.
بهبود کیفیت خواب
نداشتن خواب کافی و خوب میتواند موجب افزایش درد و التهاب مفاصل شود. رعایت بهداشت خواب به بیمار کمک کند تا از تشدید بیماری جلوگیری نماید. نخوردن غذاهای حاوی کافئین و خودداری از انجام فعالیتهای شدید ورزشی در عصر و محدود کردن آن به قبل از خواب، میتواند تا حد زیادی به شما کمک کند تا درد ناشی از این بیمای را کاهش دهید.
مراقبت از مفاصل
برای مراقبت از مفاصل بهتر است که از مفاصل بزرگتر و قویتر به عنوان اهرمی برای باز کردن در استفاده کنید، از فشار بیشازحد بر یک مفصل خودداری کنید، وزن خود را روی یک مفصل قرار ندهید. از کولهپشتی یا چرخدستی برای حمل بار استفاده کنید.
از نشستن طولانی در حالتی ثابت پرهیز کنید. بهطور منظم حرکت کنید تا کمتر دچار درد و التهاب در مفاصل شوید.
۵. فیزیوتراپی برای درمان التهاب مفاصل
اغلب پزشکان، یک دوره فیزیوتراپی را برای بیماران مبتلا به التهاب مفاصل توصیه میکنند. فیزیوتراپی به بیمار کمک میکند تا بهتر بر بیماری غلبه کند و از سفتی مفاصل که منجر به محدودیتهای حرکتی میشود نیز جلوگیری نماید.
فیزیوتراپی با آب گرم
ورزش در استخر آب گرم تأثیر مثبتی بر مفاصل دارد. شنا کردن در آب باعث میشود تا فشار کمتری بر مفاصل و ماهیچهها وارد شود.
فیزیوتراپی
انجام حرکات ورزشی خاص متناسب با شدت بیماری، در هر فرد متفاوت است، گاهی برای کاهش درد در حین انجام حرکات ورزشی، از روشهایی مانند ماساژ با یخ یا آب داغ استفاده میشود.
کاردرمانی
در این روش توصیههایی عملی به فرد مبتلا به التهاب مفاصل داده میشود تا از آنها برای مدیریت کارهای روزمره، انتخاب ابزار و تجهیزات متناسب و جلوگیری از آسیب بیشتر مفاصل استفاده کند.
۶. فعالیت فیزیکی
پژوهشها نشان میدهند، با اینکه ممکن است افراد مبتلا به التهاب مفاصل بعد از انجام اولین حرکات ورزشی در دورهای کوتاه، درد نسبتا شدیدی را تجربه کنند، اما ادامهی فعالیتها و حرکات ورزشی در بلندمدت تأثیر زیادی بر کاهش دردهای مفصلی ناشی از این بیماری دارد.
افراد مبتلا به آرتریت میتوانند در فعالیتهای بدنی و ورزشی گروهی یا انفرادی شرکت کنند. ممکن است افراد مبتلا به بیماری التهاب مفاصل دچار بیماری قلبی نیز باشند. به همین دلیل انتخاب فعالیت ورزشی متناسب با سن و نوع بیماری اهمیت زیادی دارد.
در ادامه به چند فعالیت ورزشی که هم برای مبتلایان به التهاب مفاصل و هم مبتلایان به بیماری قلبی مفیدند، اشاره میشود:
* پیاده روی
* شنا
* دوچرخهسواری
متخصص مراقبتهای بهداشتی میتواند به شما در پیدا کردن راههای مناسب برای داشتن سبک زندگی سالم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
۷. درمانهای طبیعی
چند روش درمان طبیعی وجود دارد که برای برخی از انواع التهاب مفاصل توصیه میشود.
تحقیقات انجامشده در سازمان مرتبط با بیماریهای التهاب مفاصل در مرکز انگلستان نشان میدهند که استفاده از گیاهانی مانند پنجهی شیطان، رُزهیپ و کُندر در درمان این بیماری بسیار کاربرد دارند.
همچنین تحقیقات نشان میدهند که زردچوبه، سیر، زنجبیل، فلفل سیاه و چای سبز نیز میتوانند در کاهش التهاب و درد ناشی از این بیماری مؤثر باشند.
البته بهتر است قبل از استفاده از این گیاهان و شروع درمانهای خانگی با پزشک خود مشورت کنید.