اختصاصی «تابناک با تو» - اتانول یا الکل اتیلیک یا اتیل الکل یا الکل میوه با فرمول C ۲ H ۵ OH ترکیب شیمیائی با بوی خاص و آتش‌گیری است که در نوشیدنی‌های الکلی وجود دارد. این الکل همان ماده‌ای است که دارای خاصیت مست‌کنندگی است و در نوشیدنی‌های الکلی با درصد‌های مختلف پیدا میشود. علاوه بر این در صنایع مختلف کاربرد فراوان دارند. این کاربرد‌ها در عطر‌ها و ادکلن‌ها و همچنین در وانیل و همچنین به عنوان سوخت در برخی ماشین‌های جدید می‌باشد. از این الکل در صنایع عطر سازی و برخی دهانشویهها هم استفاده میکنند.
مخمر آبجو، یا مخمر نانوایی قارچی است که با جوانه‌زدن تکثیر میشود، اگر این قارچ در مجاور یک ماده قندی تخمیر شود، موادی از خود خارج می‌کند که خاصیت آنزیمی داشته و موجب دگرگونی قند میشود. در بین قندها، فروکتوز یا قند میوه به فرمول C ۶ H ۱۲ O ۶ است که در میوه‌های شیرین و انگور وجود دارد که پس از تخمیر باعث ایجاد الکل و گاز دی‌اکسید کربن میشود.
تاریخچه
اتانول برای انسان از دوران باستان شناخته شده بود، زیرا این ماده، جزء اصلی مشروبات الکلی است. جداسازی آن به صورت اتانول نسبتاً خالص احتمالاً اولین بار توسط جابر بن حیان که صنعت تقطیر را گسترش داد، انجام شده‌است. البته بیشتر گمان می‌رود که اتانول خالص توسط ابوبکرمحمدبن زکریای رازی دانشمند ایرانی تولید شده باشد.
مشخصات ماده
نام: اتانول
نام انگلیسی: Ethanol
نام‌ها دیگر: الکل، الکل گیاهی، اتیل الکل
فرمول شیمیایی: C۲H۵OH
نقطه جوش: ۷۸.۳۷ °C
جرم مولکولی: ۴۶.۰۷ g/mol
دانسیته: ۷۸۹ kg/m³
CAS Number: ۶۴-۱۷-۵
فرایند تولید
اتانول مورد استفاده در نوشابه‌های الکلی توسط فرایند تخمیر از متابولیسم گلوکز توسط گونه مخصوصی از مخمر‌ها در غیاب اکسیژن تولید میشود و در پایان فرایند تخمیر غلظت اتانول را با تقطیر بالا می‌برند. برای مخلوط اتانول با آب بالاترین نقطه آزئوتروپ جوش برای ۹۵٪ الکل و ۵٪ آب است؛ بنابراین جزء تقطیر شده مخلوط اتانول و آب نمیتواند خالصتر از ۹۵ درصد باشد. برای تولید اتانول خالصتر، مقدار کمی بنزن به آن اضافه میشود.
بنزن، آزئوتروپ سه‌گانه‌ای با آب و اتانول تشکیل می‌دهد و مخلوط دوباره تقطیر میشود. نتیجه این فرایند بدست آوردن اتانول بدون آب است. با این همه چند ppm بنزن در اتانول باقی می‌ماند که جذب آن در بدن از مشخصه‌های آسیب کبدی است که در افراد الکلی دیده میشود.
برای آب زدایی از اتانول استفاده از پمپ خلا نیز مرسوم است.
کاربرد‌های اتانول چیست؟
به دلیل خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی و قیمت خرید و فروش مناسب اتانول در بسیاری از ضدعفونی کننده‌های دست و دستمال‌های مرطوب پزشکی استفاده میشود.
در موارد مسمومیت با اتیلن گلیکول یا مسمومیت با متیل الکل، این ماده اغلب به عنوان پادزهر تجویز میشود.
برخی دارو‌های غیر قابل حل در آب اغلب در اتانول حل می‌شوند. به عنوان مثال، غلظت‌های ۱٪ تا ۲۵٪ این الکل به عنوان حلال برای برخی از مسکن‌ها و دهانشویهها استفاده میشود.
این الکل به راحتی با آب و بسیاری از ترکیبات آلی مخلوط میشود و یک حلال مؤثر برای استفاده در رنگ‌ها، لاک‌ها، پولیش‌ها و پاک کننده‌های خانگی است. از این ترکیب به عنوان ماده نگهدارنده نیز استفاده میشود، زیرا در حذف ارگانیسم‌هایی که می‌توانند برای مصرف کنندگان خطرناک باشند، موثر است.
الکل اتیلیک به محلول دهانشویه اضافه میشود تا سایر مواد را حل کند و به مواد فعالی مانند منتول، اکالیپتوس و تیمول کمک کند تا به داخل پلاک‌های دندانی نفوذ کنند.
اتانول همچنین در شربت‌های سرماخوردگی و سرفه مورد استفاده قرار می‌گیرد تا به حل شدن مواد موثره و ماندگاری محصول کمک کند.
به عنوان یک افزودنی غذایی، این ماده میتواند به توزیع یکنواخت رنگ در مواد غذایی و همچنین افزایش طعم عصاره‌های غذایی کمک کند. به عنوان مثال، عصاره وانیل، یک طعم دهنده مواد غذایی رایج است که با تهیه و فرآوری دانه‌های وانیلی در محلول اتانول و آب ساخته میشود.
توجه:
بعلت کم بودن اختلاف و فرق اتانول و متانول به اشتباه متانول بجای اتانول خوراکی توسط مردم عادی استفاده میشود که سبب مشکلات جسمانی و کوری و حتی مرگ مصرف کنندگان به راحتی میشود.
متاسفانه خیلی از افراد سود جود بخاطر قیمت پایین خرید و فروش متانول نسبت به اتانول اقدام به فروش این ماده بعنوان اتانول به کارخانجات تولیدی و مردم عادی میکنند.
نکته:
بیش از ۹۷ درصد بنزین ایالات متحده حاوی این الکل است و به طور معمول در مخلوطی به نام E۱۰، مورد استفاده قرار می‌گیرد که از ۱۰ درصد اتانول و ۹۰ درصد بنزین تشکیل شده است تا به اکسیژن رسانی به سوخت و کاهش آلودگی هوا کمک کند.
طبق گفته وزارت انرژی آمریکا، اتانول از عدد اکتان بالاتری نسبت به بنزین برخوردار است و ترکیبی بهتری ارائه می‌دهد.
این ماده در صنایع برای تولید استر‌های اتیل، اسید استیک، دی اتیل اتر و اتیل آمین‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ترکیب به دلیل توانایی آن در حل کردن ترکیبات قطبی و غیر قطبی به عنوان یک حلال بسیار کاربرد گسترده‌ای دارد.
از آنجاییکه این الکل دارای دمای ذوب ۱۱۴.۱- درجه سانتی‌گراد است برای ایجاد حمام‌های سرد در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و در ساخت دماسنج‌ها نیز کاربرد دارد.
الکل اتیلیک برای رقیق کردن رنگ‌ها و پاک کردن باقی مانده رنگ از روی برس‌ها فوق العاده است و می‌توان از آن برای از بین بردن لکه‌های ماژیک وایت برد نیز استفاده کرد.
کاربرد دارویی اتانول
در ادامه با کاربرد‌های دارویی این ماده بیشتر آشنا می‌شویم:
ضدعفونی کننده:
این الکل عموما در پاک کننده‌های پزشکی به طور مثال کر‌های ضدعفونی کننده و ضد باکتری مخصوص دست استفاده می‌شوند و اثرات ضد قارچی دارند. اتانول موجودات زنده موجود در سطح‌های آلوده را با شکستن پیوند‌های پروتئینی و انحلال چربی آن‌ها می‌کشد و در برابر بیشتر باکتری ها، و قارچ‌ها و بسیاری از ویروس‌ها موثر و مقاوم است. البته این نکته را باید خاطرنشان کنیم که اتانول در مقابل اسپور‌های باکتریایی بی اثر است. اثر اتانول بر روی میکروب‌ها کمی ضعیف‌تر است، زیرا نمیتواند به طور کامل به غشا میکروبی نفوذ کند، ولی میتواند میکروب‌ها را بدون تخریب غیرفعال کند. امروزه با توجه به وضع موجود نام اتانول و کرونا در کنار یکدیگر زیاد شنیده میشود و همینطور اتانول برای کرونا مانند آب روی آتش است!
پادزهر:
از کاربرد‌های قابل توجه اتانول استفاده به عنوان پادزهر سم‌های حاصل از متانول و اتیلن گلیکول می‌باشد. ما در مطالب مربوط به این دوماده از اثرات سمی آن صحبت کرده بودیم.
کاربرد دارویی اتانول
حلال دارویی:
این الکل در داروسازی نیز کاربرد دارد. اتانول اغلب غلظت بالایی دارد، از کاربرد‌های دیگر آن حل کردن بسیاری از دارو‌ها و ترکیب هایست که در آب حل نمی‌شوند. همچنین این مایع، از مواد اولیه برای تولید داروی‌های مُسکن، سرفه و سرماخوردگی حتی دهان شو‌های بهداشتی نیز می‌باشد، در برخی موارد این دارو‌ها شامل ۲۵ درصد اتانول خواهد بود، از طرفی از این ماده نمی‌توان بیش از حد ممکن استفاده کرد، زیرا یکی از مشکلاتی که اتانول ایجاد می‌کند، مشکلات تنفسی می‌باشد. در کل الکل فوق به عنوان نگه دارنده ضد میکروبی در بیش از ۷۰۰ مایع دارویی از جمله استامینافون، قرص آهن، رانیتیدین، مانیتول فنوباربیتول و … استفاده میشود.
مضرات:
این الکل بسیار قابل اشتعال است و نباید در نزدیکی شعله‌های رو باز استفاده شود. با توجه به CDC، استنشاق اتانول میتواند موجب سرفه یا سردرد شود. عوارض حاد آن میتواند از قبیل تهوع، استفراغ، تنگی نفس و افسردگی باشد. در طولانی مدت استفاده از این ماده عوارضی همچون سایروز کبدی، تاثیر در سلسه اعصاب مرکزی و تاثیر سو در حافظه بلند مدت خواهد داشت.
ایمنی اتانول
برای جلوگیری از نوشیدن اتانول خالص که در محصولات مراقبت شخصی یا تمیز کردن استفاده میشود، معمولا یک ماده‌ی سمی، مانند طعم تلخ، به اتانول اضافه میشود. این ماده الکل را برای مصرف انسان نامناسب می‌کند، اما خواص دیگر الکل را تغییر نمی‌دهد.
