اختصاصی «تابناک با تو» - تیروئید غده‌ای است به شکل پروانه در جلوی گردن در پایین حنجره و بالای استخوان‌های ترقوه، تیروئید دو نوع هورمون ترشح می‌کند به نام‌های T۴ و T۳ کار این هورمون‌ها تنظیم چگونگی مصرف و ذخیره انرژی در بدن است. در حقیقت تیروئید مسئول تنظیم سوخت و ساز بدن می‌باشد. عملکرد تیروئید توسط غدة دیگری در بدن به نام هیپوفیز تنظیم می‌شود. هیپوفیز در مغز قرار دارد و با ترشح هورمون محرک تیروئید، باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید می‌شود. تیروئید ممکن است دچار کم کاری یا پرکاری شود.
کم‌کاری تیروئید چیست؟
در این حالت غده تیروئید بی‌کفایت می‌شود، یعنی دیگر قادر نیست به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نماید. از هر ۱۰۰ نفر حدود ۲ نفر مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستند. البته درجات خفیف‌تر کم‌کاری تیروئید شیوع بیشتری دارد. اگر کم‌کاری تیروئید درمان نشود معمولاً شدیدتر شده و شکایات ناشی از آن بیشتر می‌شود. در اندکی از موارد عوارض تهدید کننده حیات مانند نارسایی قلبی و اغما دیده می‌شود. کم‌کاری تیروئید با انجام آزمایش خون شناسایی و به راحتی قابل درمان است.
به چه علت تیروئید کم‌کار می‌شود؟
شایع‌ترین علت بی‌کفایتی (نارسایی) غده تیروئید، التهاب آن به علت اشکال در سیستم ایمنی خود فرد اسـت که بیماری هاشیموتو نامیده می‌شود. معمولاً سیستم ایمنی بدن ما فقط در مقابل تهاجمات خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها وارد عمل می‌شود و به خود بدن حمله نمـــی‌کند. در التهاب تیروئید به علت خودایمنی، سیستم ایمنی خود فرد، غده تیروئید را به اشتباه (به جای بیگانه) مورد تهاجم قرار می‌دهد و به آن آسیب می‌رساند. به طوری که ظرفیت تولید هورمون کاهش می‌یابد. بیمـــاری‌هــــای خــــود ایمن سرایت کننده نیستند ولی ممکن است در یک خانواده بیـــش از یک نفــر مبتلا شود. خانم‌ها استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها دارند.
نوع دیگر، التهاب تیروئید پس از زایمان است که ۵-۱۱ درصد خانم‌ها را در فاصله کوتاهی پس از زایمان مبتلا می‌کند و معمولاً یک وضعیت موقتی است.
یک علت شایع دیگر بی‌کفایتی (نارسایی) غـــده تیـــــروئید، درمان‌های انجام شده روی پرکاری تیروئید است. یعنی وقتی برای کنترل غده تیروئید پرکار از ید رادیواکتیو یا جـــــراحـــــی استفــاده می‌شود، چند ماه تا چند سال بعد تیروئید ممکن است کم‌کار شود.
حدود ۱۰۰ میلیـون نفر در سـراسر جهان ید کافی دریافت نمی‌کنند. یــــد یک مـــــاده شیمیـــایی است که تیـــــروئیـــــد از آن برای تولید هورمون استفاده می‌کند و کمبود شدید آن با کم‌کاری تیروئید همراه است. این مشکل با استفاده از نمک‌های یددار در ایران برطرف شده است.
کم‌کاری تیروئید چه علایمی ایجاد می‌کند؟
شکایات و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید، درست عکس پرکاری تیروئید هستند. یعنی، چون کمبود ترشح هورمون تیروئید وجود دارد همه واکنش‌های مربوط به سوخت و ساز بدن آهسته می‌شوند.
اشتهای بیمار کم می‌شود، عدم تحمل به سرما، آهسته شدن حرکات، خشکی و خشونت پوست، موهای شکننده، ضعف و خستگی، صدای خشن، یبوست و گرفتگی عضلاتی دیده می‌شود. همچنین بیمار ممکن است از موارد زیر شکایت کند: کم شدن حافظه، خواب آلودگی در طی روز، مشکل تمرکز، بی‌حسی دست‌ها و پاها، افزایش وزن خفیف، صورت پف‌آلوده به ویژه چشم‌ها، خونریزی ماهیانه شدید و نامنظم، ترشح شیر از پستان‌ها، نازایی، گواتر (تورم غیرطبیعی در ناحیه جلوی گردن به علت بزرگ شدن غده تیروئید).
ممکن است در هر بیمار یکی از علایم فوق برجسته باشد در حالی که در بیمار دیگر چنین علامتی شدت کمتر داشته یا اصلاً دیده نشد. در واقع تعدادی از افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید هیچ شکایتی را عنوان نمی‌کنند. اگر علایم فوق را داشتید و پزشک پس از انجام آزمایش به شما گفت که مشکلی در تیروئیدتان وجود ندارد تعجب نکنید، چون بسیاری از شکایات فوق غیراختصاصی بوده و علل متعددی دارند.
علائم تیروئید کم‌کار
در بدن انسان غدّه‌ای وجود دارد که با تولید هورمون‌هایی حیاتی مانند تیروکسین، متابولیسم یا سوخت و ساز بدن را کنترل می‌کند؛ بیشتر اندام‌های شما تحت تاثیر عملکرد این قسمت هستند و اگر به هر دلیلی دچار اختلال در ترشح هورمون شود، دچار بیماری تیروئید کم‌کار خواهید شد که در صورت درمان نشدن عوارضی در پی خواهد داشت. در ادامه با علامت‌های این بیماری در بدن آشنا می‌شویم.
۱. گواتر یا التهاب گردن
همان گونه که پرکاری این غدّه می‌تواند باعث برآمدگی و التهاب گردن شود، کم‌کاری تیروئید هم می‌تواند عاملی برای ایجاد بیماری گواتر باشد؛ وقتی این غدّة درون‌ریز به اندازة کافی هورمون ترشح نکند، ملتهب می‌شود که بسته به نوع و شدت آن، اندازة ورم گردن تغییر می‌کند.
۲. تغییر ضربان قلب
هورمون‌های تیروئیدی روی گردش خون و قلب هم اثرگذار هستند؛ اگر این قسمت دچار کم‌کاری باشد، ضربان قلب انسان از میزان طبیعی پایین‌تر می‌آید و ممکن است مشکلاتی از قبیل نارسایی در قلب را به دنبال داشته باشد.
۳. افزایش وزن
گاهی اوقات افرادی که چاق می‌شوند آن را ناشی از پُرخوری یا بی‌تحرکی می‌دانند و با اینکه رژیم‌های سخت غذایی را آغاز می‌کنند، وزنشان به حالت عادی برنمی‌گردد. جالب است بدانید که در بعضی موارد تیروئید کم‌کار با کاهش فرآیند سوخت و ساز بدن باعث انباشته شدن چربی و افزایش وزن می‌شود. در این حالت نیازی به غذا نخوردن و فعالیت بدنی نیست و با درمان تیروئید، فرد به وزن طبیعی می‌رسد.
۴. ریزش مو
هورمون‌های تیروئید بر رشد موهای بدن نیز مؤثر است و اگر به هر دلیلی کمتر از حالت عادی هورمون تولید کند، فرد دچار ریزش موی سر خواهد شد؛ البته این حالت در مواقع پرکاری این غدّه هم پیش می‌آید که تشخیص آن به عهدة دکتر متخصص غدد است.
۵. تغییر در میزان انرژی و روحیه
اینکه چه میزان کالری مصرف کنید و چگونه آن را بسوزانید هم به تیروئید بستگی دارد و وقتی این غدّه فعالیتی کمتر از میزان عادی داشته باشد، فرد احساس خستگی مفرط، تنبلی، بی‌حوصلگی و افسردگی خواهد کرد. در این حالت معمولا انسان برای انجام هیچ کاری انرژی ندارد، همچنین ممکن است دچار اختلالات خواب و مشکل در میزان میل جنسی بشود.
۶. احساس سرمای زیاد
تنظیم دمای بدن هم با هورمون‌های تیروئید انجام می‌گیرد و در صورت ابتلا به تیروئید کم‌کار فرد همیشه شدیدا احساس سرما خواهد کرد. همچنین وقتی با کاهش این هورمون‌ها سوخت و ساز کاهش می‌یابد، بیشتر اوقات بدن سرد و یخ‌زده به نظر می‌آید.
۷. مشکلات روانی
وقتی که غدّة تیروئید کمتر از حد معمول کار می‌کند علاوه بر افسردگی، بیمار معمولا با روابط اجتماعی بیگانه شده و منزوی خواهد شد؛ حتی ممکن است اختلالات شناختی پیدا کند و دچار فراموشی بشود. کاهش این هورمون‌ها در بدن گاهی باعث می‌شود که فرد مسائل را دیر فرابگیرد.
۸. سخت شدن پوست بدن
در حالت کم‌کاری تیروئید، روند ترمیم پوست انسان کند شده و درنتیجه این قسمت سخت و ضخیم خواهد شد و از آنجا که هورمون‌های این غدّه میزان پوست‌اندازی بدن را کنترل می‌کنند، این مشکل پیش می‌آید. این عارضه معمولا باعث سردی و رنگ‌پریدگی پوست می‌شود و زخم‌ها دیرتر التیام می‌یابند. در نوعی از این بیماری که تیروئید نمی‌تواند ویتامین‌آ تولید کند، پوست بیمار نارنجی‌رنگ یا زرد می‌شود.
۹. مشکلات قاعدگی
در خانم‌ها دوره‌های قاعدگی به شدت متاثر از هورمون‌های بدن هستند و از آنجا که مهم‌ترین آن‌ها توسط تیروئید تولید می‌شوند، وقتی این قسمت کم‌کار یا پرکار می‌شود نظم این دوره در زنان به هم ریخته و ممکن است خیلی سخت و یا آسان شود. معمولا تغییرات در این عارضه به صورت ناگهانی رخ می‌دهد. خانم‌های مشکوک به مشکلات تیروئید وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند اولین سوال از آن‌ها طبیعی بودن یا نبودن دوران قاعدگی است.
۱۰. کُند شدن روده‌ها
وقتی متابولیسم بدن در اثر کم‌کاری تیروئید کاهش پیدا کند، طبیعتا فرآیند‌های بدن سرعت خود را از دست می‌دهند و کار کردن شکم در طول روز از همین دسته است؛ در این حالت معمولا بیمار دچار یبوست خواهد شد.
پزشک برای تشخیص کم‌کاری تیروئید چه می‌کند؟
مانند هر بیماری دیگر، مهم است که شما مراقب علایم اولیه هشدار دهنده کم‌کاری تیروئید باشید. به هر حال پزشک شما تنها پس از انجام آزمایش خون می‌تواند با اطمینان بگوید که شما بیمار هستید یا نه؟ البته قبل از انجام آزمایش پزشک شرح حال شما را اخذ کرده و سپس شما را معاینه می‌کند و در نهایت در صورت شک به کم‌کاری تیروئید درخواست آزمایش خون: شامل TSH (و اگر لازم باشد T۴ و ...) می‌کند.
کم‌کاری تیروئید چگونه درمان می‌شود؟
با توجه به این که در این بیماری غده تیروئید قادر به تولید هورمون به اندازه لازم نمی‌باشد، درمان استاندارد، قرص‌های حاوی هورمون تیروئید هستند. این قرص‌ها هورمون مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. در اکثر موارد از لووتیروکسین استفاده می‌شود.
بیمار ممکن است ظرف ۱-۲ هفته پس از شروع درمان پاسخ اندکی را حس کند,، اما پاسخ کامل به درمان با هورمون تیروئید اغلب تاخیر دارد و ممکن است چندین هفته طول بکشد.
معمولاً ۲-۳ ماه پس از شروع درمان آزمایش خون برای اندازه‌گیری هورمون‌ها تکرار می‌شود تا مقدار لووتیروکسین براساس آن تعدیل شود. این روند ممکن است چندین بار تا رسیدن به سطح طبیعی هورمون در خون تکرار شود. پس از این که مقدار مناسب دارو برای هر فرد مشخص شد پزشک شما ممکن است آزمایش‌های هورمونی را سالی یک بار درخواست نماید.
لووتیروکسین روزانه یک بار مصرف می‌شود که ترجیحاً به هنگام صبح است. خیلی مهم است که بیمار مقدار صحیح دارو را دریافت کند. گاهی بیماران جهت تسریع در بهبودی و یا سعی در کاهش وزن مقدار بیش از حد نیاز از این قرص‌ها مصرف می‌کنند، این کار می‌تواند منجر به بروز علایم پرکاری تیروئید شود که در آن بیش از نیاز بدن هورمون در خون وجود دارد و در طولانی مدت ممکن است مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان یا بیماری قلبی ایجاد شود.
بیمار مبتلا به کم‌کاری تیروئید تا چه مدت بایستی دارو مصرف کند؟
اکثر بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید لازم است مصرف دارو را برای باقی عمر ادامه دهند، اما مقدار دارو در سال‌های بعدی ممکن است نیاز به تعدیل داشته باشد.
در چه وضعیت‌هایی ممکن است نیاز به دارو افزایش یابد؟
اگـــــر وزن بیمار بیشتر شود، در صورتی که خانم مبتلا به کم‌کاری تیروئید باردار شـــــود، بعضی بیماری‌های گوارشی که منجر به اختلال جذب لووتیروکسین می‌شوند، رژیم غذایی پرفیبر و کلستیرامین (داروی پایین آورنده کلسترول خون) آنتی اسید‌های حاوی کلسیم یا آلومینیوم یا قرص‌های آهن می‌توانند در جذب لووتیروکسین مشکل ایجاد نمایند؛ لذا مقدار مصرف لووتیروکسین بایستی در موارد فوق افزایش یابد و یا در مورد دارو‌ها لووتیروکسین در زمان‌های دیگری از شبانه‌روز مصرف شود. همچنین دارو‌های ضدتشنج و ریفامپین با تسریع دفع لووتیروکسین ممکن است نیاز به آن را افزایش دهند.
در چه وضعیت‌هایی ممکن است نیاز به دارو کاهش یابد؟
با بالا رفتن سن، پس از نوزادی، و در صورتی که وزن بیمار کم شود نیاز به دارو ممکن است کاهش یابد.
به خاطر داشته باشید
- فقط همان مقدار از دارو که توسط پزشک تجویز شده است را مصرف نمایید و هرگز خودسرانه مصرف دارو را کم یا زیاد نکنید.
- در صورتی که علامی دال بر کم‌کاری یا پرکاری تیروئید احساس می‌کنید با پزشک خود تماس بگیرید.
- جهت حصول اطمینان از این که کم‌کاری تیروئید شما به خوبی تحت کنترل باقی مانده است در فواصل تعیین شده به پزشک خود مراجعه کنید.
-خوشحال باشید که بیماری شما مهم ولی به راحتی قابل درمان است. با مصرف مرتب دارو و مراجعه به هنگام با یک فرد سالم تفاوتی نخواهید داشت.
