مغز استخوان و سلول‌های خونی سالم از جمله مواردی است که برای زنده ماندن افراد مورد استفاده قرار می گیرد و حتی از طریق اهدا آن می توان یک زندگی را نجات داد. اما موضوعی که امروز ما قصد داریم به آن بپردازیم معرفی انواع پیوند مغز استخوان و شرایط اهدا کنندگان آن است.
تعریف مغز استخوان
مغز استخوان، بافت اسفنجی درون برخی از استخوان‌های بدن، از جمله استخوان‌های ران است که شامل سلول‌های نابالغی، به نام سلول‌های بنیادی می شود.
جالب است بدانید؛ تعداد زیادی از افراد مبتلا به سرطان خون مانند لوسمی و لنفوم، آنمی سلول داسی شکل و سایر بیماری‌های تهدید کننده زندگی، به مغز استخوان بستگی دارند.
مغز استخوان و سلول‌های خونی سالم برای زنده ماندن مورد نیاز است و زمانی که بیماری بر مغز استخوان تأثیر می‌گذارد به طوری که دیگر نمی‌تواند به طور موثر عمل کند، پیوند خون مغز می‌تواند بهترین گزینه درمان باشد؛ برای برخی از بیماران این تنها درمان بالقوه است.
پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های بنیادی جایگزینی مغز استخوان فرد بیمار با مغز استخوان سالم است تا بیمار بتواند مقادیر بالای دارو‌های شیمی درمانی یا پرتودرمانی را دریافت کند.
پیوند مغز استخوان می‌تواند جان افراد را در مبارزه با لوسمی، لنفوم و دیگر سرطان‌های خون نجات دهد. هنگام تولد، تمام مغز استخوان‌ها قرمز است. زمانی که انسان‌ها پیر می‌شوند، مغز قرمز به طور فزاینده‌ای شروع به تبدیل به مغز زرد می‌کند.
در بزرگسالان، حدود نیمی از مغز استخوان قرمز است و نیمه زرد است. ۲۰۰ میلیارد گلبول قرمز جدید هر روز توسط مغز استخوان تولید می‌شود، همراه با گلبول‌های سفید و پلاکت ها. حدود ۱٪ گلبول‌های قرمز بدن هر روز بازسازی می‌شود.
مغز استخوان سالم بین ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون تولید می‌شود، مقدار خون که بر روی یک پین قرار می‌گیرد.
مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی مزانشیمی و خونگرم است. حدود ۱۰،۰۰۰ نفر در ایالات متحده آمریکا سالانه تشخیص داده می‌شوند که بیماری‌هایی دارند که نیاز به پیوند مغز استخوان دارند.
۷ نفر از ۱۰ نفر که نیاز به پیوند مغز استخوان دارند، در خانواده خود donors تطبیق نداشته و به ثبت رجیستر اهداکنندگان مغز استخوان برای پیدا کردن یک بازی نیاز دارند.
فرایند تطبیق دادن بیمار با یک اهدا کننده شامل مقایسه آنتی ژن‌های لکوسسیتی انسان (HLA) برای پیدا کردن یک تطابق است.
بیماری‌های متعددی که بسیاری از آن‌ها غیرقابل درمان هستند، تهدیدی برای مغز استخوان و جلوگیری از تبدیل سلول‌های بنیادی به سلول‌های ضروری مغز استخوان است.
شایع‌ترین اشکال پیوند مغز استخوان عبارت‌اند از:
پیوند «اتولوگ» autologous طی این نوع پیوند بیمار بافت پیوندی (مغز استخوان) خود را دریافت می‌کند. در این روش مغز استخوان بیمار را خارج و آن را در معرض دارو‌های ضد سرطان قرار می‌دهند تا یاخته‌های بدخیم کشته شوند. سپس محصول بدست آمده را منجمد و نگهداری می‌کنند.
پیوند «سینژنیک» Syngeneic بیمار بافت پیوندی (مغز استخوان) را از عضو دیگر دو قلوی مشابه خود دریافت می‌کند. در این روش ابتدا به‌وسیله مقادیر زیادی از دارو‌های ضد سرطان همراه یا بدون پرتو درمانی، تمام مغز استخوان موجود در بدن بیمار را از بین می‌برند. سپس از عضو دیگر دو قلوی مشابه که شباهت بافتی زیادی با بدن بیمار دارد، مغز استخوان سالمی را تهیه می‌کنند.
پیوند «آلوژنیک» allogeneic بیمار بافت پیوندی را از فردی غیر از خود یا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر، یا هر یک از والدین یا فردی که هیچگونه نسبتی با بیمار ندارد) دریافت می‌کند. این فرد باید سازگاری بافتی نزدیک با بدن بیمار داشته باشد.
روش پیوند مغز استخوان
جالب است بدانید؛ پس از تهیه بافت پیوندی از روش‌های فوق، به بیمار مقادیر بالای دارو‌های شیمی درمانی همراه یا بدون پرتو درمانی می‌دهند تا باقی‌مانده مغز استخوان وی تخریب شود. در مرحله آخر مغز استخوان سالم را گرم کرده و به‌وسیله یک سوزن و از طریق سیاهرگ به بیمار تزریق می‌کنند تا جانشین مغز استخوان تخریب شده شود.
این مطلب را از دست ندهید: خبرخوش برای بیماران پیوند مغز استخوان
پس از ورود بافت پیوندی به جریان خون، یاخته‌های پیوند زده شده به مغز استخوان هدایت شده و به تولید گویچه‌های سفید خون، گویچه‌های قرمز خون و پلاکت‌های جدید می‌پردازند.
ابتلاء به عفونت و خونریزی، تهوع، استفراغ، خستگی، بی اشتهایی، زخم‌های دهانی، ریزش مو و واکنش‌های پوستی از جمله عوارض جانبی پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های پایه (Stem cell) است.
امروزه با کاربرد‌های جدید الگو‌های درمان پیوند مغز استخوان و درمان بیولوژیکی یا ایمونولوژیک و دارو‌های جدید ضد سرطان و پیشرفت‌های علم ژنتیک و ساختار‌های ژن‌های انسانی امید‌های تازه‌ای برای غلبه بر این بیماری بوجود آمده‌است.
پیوند مغز استخوان چگونه است؟
هر فرد می‌تواند با دادن تنها ۲ سی سی خون جان یک یا تعداد بیشتری از بیماران نیازمند را نجات دهد. به طوری که اگر HLA (آنتی ژن‌های لوکوسیتی انسانی) بیماری به HLA فرد اهداکننده شبیه باشد، مراحل بعدی اهدا برای بازگشت سلامتی بیمار انجام می‌شود.
نمونه خون اهدا کننده پس از نمونه گیری به آزمایشگاه پیوند بیمارستان منتقل شده و میزان شباهت HLA خون وی (گروهی از پروتئین‌های سطح سلول) با HLA بیماران نیازمند پیوند، بررسی می‌شود.
وزارت بهداشت نیز برای بررسی خون هر فرد بودجه لازم را درنظر گرفته و در صورت پیدا کردن مورد سازگار و مشابه، با داوطلب تماس گرفته می‌شود تا برای مرحله بعد یعنی اهدای سلول بنیادی اقدام کند.
شرایط اهداکنندگان مغز استخوان
بهترین اهداکنندگان مغز استخوان، برادران و خواهران مشابه از نظر سازگاری نسجی با بیمار هستند و اولویت با این موارد است. برای اثبات این موضوع باید آزمایش‌های مربوط انجام شود. بعد از این‌ها اهداکنندگان خویشاوند که متخصصان ایمونولوژی تشخیص می‌دهند احتمالا در خانواده فرد بیمار وجود دارد؛ اهداکنندگان مناسبی می‌توانند باشد.
در مرحله بعد، اهداکنندگان غیرخویشاوند که بانک‌های سازگاری نسجی یا HLA که در کشور ما و کشور‌های مختلف وجود دارد و از طریق جست‌وجو می‌توانند اهداکننده مناسب را معرفی کنند، راهکار بعدی خواهد بود.
باشگاه خبرنگاران
