«تابناک باتو» ـ تا کنون در میان انواع و اقسام مسائل اجتماعی، سخنی از این که بهداشت به عنوان مساله اجتماعی ذکر شود، نبوده است. ممکن است در میان بحث های داغ، سلامت روان در برابر خودکشی و سلامت جسم در برابر اعتیاد خود را نشان دهند؛ یعنی به جای سلامتی، آسیب ها را بیشتر مورد توجه قرار دهیم. اما ما نه به پدیده بهداشت روان و جسم، که با دو پدیده بحرانی چون خودکشی و اعتیاد مواجه بودیم و تماماً سعی می کردیم که این دو پدیده رخ ندهند؛ هرچند همین ها هم در حد برنامه های سرسری درمانی از طریق قرص و توصیه صورت گرفته و چندان به علاج واقعه قبل از وقوع پایبند نبوده ایم.
جامعه در دیدن و طرح مسائل خود به شدت عینیت گرا و مشاهده گرست؛ یعنی اگر مساله ای بخش عظیمی از جامعه را تحت تأثیر قرار ندهد و از هر خانه ای شخصی آسیب نبیند، مردم آن را مساله نمی دانند. حال آن که همین حد مساله باوری هم به مدد مداخله های علوم جدید صورت می گیرد، والا ممکن بود مردم آن را تقدیر ازلی و بلای ناگهانی دانسته، خودکشی را از گناهکار دانستن فرد و اعتیاد را گردن دوستان ناباب و توطئه های اجانب بیندازند، چندان که در غالب فیلم ها و اخبار چنین مشاهده می کنیم.
همواره دردها و اضطرارها هستند که ما را به سوی درمان ها هدایت کرده اند و هیچ وقت به برساختن نظمی که دردی وجود نداشته باشد، فکر نکرده ایم. جامعه ای که در آن بهداشت کنترل، رعایت و « نهادینه » شود، آرمانشهری است که در آن دردی وجود نداشته باشد و رسیدن به این وضعیت، نیازمند اتخاذ روشی است که ما را روی غلطک مسیری متفاوت از آن چه تا کنون پیموده ایم، بیندازد. اما نخست باید بهداشت را یک مساله اجتماعی بدانیم که مردم با سبک، تصورات و وضعیتی که زندگی می کنند، به آن راهنمون می شوند.
هم اینک، مساله ما، بیماری و درمان آن است که در پدیده جدید «کرونا» هم آن را مشاهده کردیم. در مساله مندی ما، بیماری به عنوان پدیده ای اضطراری در مرکز مشکلات لاینحل جامعه قرار دارد. جامعه ای که به آرمانشهر بهداشتی فکر می کند، بیماری های احتمالی آینده را از چندین سال قبل به صورت یک تصور ممکن، پیش بینی کرده و برای آن سناریوهای مختلف می نویسد تا با بهترین روش از آن پیشگیری کند. در چنین جامعه ای قطعا، نظام کاری، چارت انسانی و شکل ساختمان مراکز بهداشت، پیچیده، فنی تر و شیک تر از متناظر آن در بیمارستان و شکل درمانی خواهد بود.
در یک قرن پیش، مرگ و میر نوزادان به حدی بالا بود که اینک می توانیم آن را یک تراژدی بدانیم و درطول این یک صد سال، علاوه بر امکاناتی چون واکسن، اتفاقات بسیاری فراراه ما ایرانیان قرار گرفت که بیماری های بسیاری را به همراه نظام جهانی ریشه کن نمودیم. شاید اگر مواد شوینده و بسته بندی کالاهای روزمره نبودند، هم اینک کچلی، کَک و مسمومیت غذایی دست از سر ما برنمی داشتند. به این صورت بسیاری از تحولات بهداشتی، ناگهانی و بر اساس پیشرفت های جهانی به ما ارث رسیده و چه بسا هنوز هم قدر بسیاری از این اتفاقات همچون بسته بندی و تولید انبوه کالاهای مصرفی را نمی دانستیم. از این روست که آن ورزیدگی لازم را در جهت آینده پردازی وضعیت بهداشتی جامعه نکرده ایم.
در چنین جامعه ای و نه درمان و هزینه داروهای نجات بخش، بلکه «بهداشت» مساله محوری روشنفکران عرصه سلامت و عادت واره های روزمره مردم خواهد بود. اگرچه نمی توان ضرورت درمان را ناچیز و کم اهمیت دانست، باید گفت آن چه پراهمیت تر از درمان است، بهداشت است. لذا برای عمومی تر کردن مساله بهداشت، نیازمند اتخاذ روش ذهنیت گرایی است که از طریق ادبیات، فیلم و سایر ابزارهای تصورگرایانه فرهنگی بیماری را نه در امکان های فعلی، بلکه در امکان هایی فراتر از حال و در آینده های دور دیده و آن را رصد کند. این در حالی است که ما «کرونا» را نه در دور دست که در زمان حاضر و در کشورهای همجوار دیده و احتمال وقوع آن را در ایران نمی دادیم تا این که فردا روزی نوبت ما شود؛ چون می گوییم «چو فردا شود فکر فردا کنیم».
محمد زینالی اُناری
