اختصاصی «تابناک باتو» ـ دانشمندان در سوئد روشی برای درمان نابینایی با استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی با هدف تولید سلول‌های شبکیه چشم ابداع کرده‌اند. هفته گذشته، این گروه تحقیقاتی که از موسسه Karolinska و بیمارستان چشم St Erik گرد هم آمده بودند، راهکار خود را مبنی بر بهبود تولید سلول‌های شبکیه چشم با استفاده از روش ویرایش ژن CRISPR/Cas۹، در قالب مقاله‌ای در مجله‌ی Nature Communications به چاپ رساندند. در این رویکرد سلول‌های تولید شده می‌توانند از دید سیستم ایمنی بدن پنهان شده و از پس زدن این سلول‌های پیوندی جلوگیری شود.
بیماری از بین رفتن لکه زرد چشم وابسته به سن (دژنراسیون ماکولا)، یک سوم افراد بالای ۶۵ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تقریبا یک سوم افراد در ۶۵ سالگی، با نوعی از بیماری چشمی مواجه می‌شوند که می‌تواند بینایی را مختل کند. در این گروه سنی، شایع‌ترین دلیل نابینایی، بیماری از بین رفتن لکه زرد چشم یا همان دژنراسیون ماکولا وابسته به سن است که افراد مبتلا به این بیماری، بینایی مرکزی خود را به تدریج از دست می‌دهند.
در حال حاضر این وضعیت حدود ۱۱ میلیون تن را در ایالات متحده آمریکا تحت تاثیر قرار داده است؛ رقمی که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ به ۲۲ میلیون نفر برسد. در سرتاسر جهان، ۱۹۶ میلیون تن با این شرایط زندگی می‌کنند و پیش بینی می‌شود این عدد تا سال ۲۰۴۰ به ۲۸۸ میلیون تن نیز افزایش یابد.
در یک فرد سالم سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه (سلول‌های پوششی رنگدانه دار شبکیه یا RPE) وظیفه تغذیه گیرنده‌های نوری را برعهده دارند. در پی مرگ این سلول‌ها در بیماری از بین رفتن لکه زرد چشم وابسته به سن (دژنراسیون ماکولا)، سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی چشم نیز (که به عنوان گیرنده‌های نور نیز شناخته می‌شوند) می‌میرند.
دانشمندان، پیوند سلول‌های جدید RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) حاصل از تمایز سلول‌های بنیادی جنینی را به عنوان یک روش درمانی احتمالی در آینده برای این بیماری تلقی می‌کنند که می‌تواند کیفیت زندگی میلیون‌ها را بهبود بخشد.
جلوگیری از پس زدن پیوند
دانشمندان موسسه Karolinska با همکاری تیمی از بیمارستان St Erik روش جدیدی را برای مبارزه با بیماری از بین رفتن لکه زرد وابسته به سن (دژنراسیون ماکولا) ایجاد کردند. آن‌ها نشانگر‌هایی را در سطح سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) شناسایی کردند که می‌توان از آن‌ها برای جداسازی و خالص سازی سلول‌های RPE استفاده کرد.
این تیم، یافته‌های خود را برای ایجاد یک پروتکل جدید و موثر به کار گرفته اند تا از طریق آن بتوانند تمایز سلول‌های بنیادی جنینی به سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) را کنترل و نظارت کنند. آن ها، روش خود را یک روش موثر، حائز اهمیت و عاری از هرگونه آلودگی با سایر انواع سلول‌ها معرفی کردند.
هم اکنون این تیم در حال برنامه ریزی یک مطالعه بالینی است که در آن به بررسی کارایی و اثربخشی این روش خواهند پرداخت. برای آماده سازی این مطالعه بالینی، دانشمندان با استفاده از پروتکل خود، شروع به تولید سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) کرده اند.
جلوگیری از پس زدن سلول‌ها RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) تمایزیافته از سلول‌های بنیادی، یکی از چالش‌هایی است که این تیم با آن روبه روست. پس زدن پیوند زمانی رخ می‌دهد که آنتی ژن‌های موجود بر روی بافت اهدا شده با آنتی ژن‌های بدن فرد گیرنده پیوند متفاوت است که این عمل، واکنش سیستم ایمنی بدن فرد را در پی خواهد داشت. برای مقابله با این مشکل، تعدادی از تیم‌های تحقیقاتی در تلاش هستند تا سلول‌های عمومی تولید کنند که پاسخ سیستم ایمنی بدن را به همراه نداشته باشند.
همچنین این تیم تحقیقاتی سوئدی، با ایجاد روشی در جهت تولید سلول‌های بنیادی جنینی که توسط سیستم ایمنی بدن غیرقابل ردیابی هستند، توانستند با موفقیت با این محدودیت مقابله کنند. دانشمندان برای انجام این روش، از فرآیند ویرایش ژن CRISPR/Cas۹ برای جدا کردن مولکول‌های معینی از سطح سلول‌ها استفاده می‌کنند که این امر مانع از شناسایی و ردیابی این سلول‌ها توسط سیستم ایمنی بدن می‌شوند. بعد از انجام این روش مشاهده شد که سلول‌های بنیادی توانستند با موفقیت به سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) تمایز یابند.
علاوه بر آن، این تیم تحقیقاتی نشان داد که سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) تولید شده، روشی را برای حفظ ویژگی‌های خود به کار می گیرند و مانع از وقوع جهش می‌شوند. همچنین آن‌ها اثبات کردند که سلول‌های بنیادی اصلاح شده آن ها، به طورقابل توجهی کمتر از سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) معمول باعث برانگیختن واکنش پس زدن پیوند می‌شوند.
روش درمانی جدید
هرچند همچنان این مطالعه در مراحل اولیه خود قرار دارد، شواهد به دست آمده در آغاز این مطالعه نشان می‌دهد، روشی که این تیم تحقیقاتی در تولید سلول‌های RPE (سلول‌های اپیتلیوم رنگدانه شبکیه) عمومی به کار گرفته است، می‌تواند به عنوان درمان موثر بیماری از بین رفتن لکه زرد چشم وابسته به سن (دژنراسیون ماکولا) مورد استفاده قرار بگیرد.
با توجه به اینکه در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و راه‌های درمانی موجود تنها سبب کند شدن روند این بیماری می‌شوند، این روش می‌تواند به عنوان یک روش درمانی موثر، جدید و بالقوه، مورد توجه دانشمندان قرار بگیرد.
مترجم: شایسته کوکبی حمیدپور
منبع: نیوز مدیکال
سلول های بنیادی واقعا تحول بزرگی توی علم و زندگی همه انسان هاست، امیدوارم که یه روزی خیلی از بیماری ها رو بشه با این سلول ها درمان کرد