پاییز از راه رسیده و زنگ کوچ پاییزه عشایر نیز در سراسر کشور به صدا درآمده است؛ کوچ از مناطق ییلاقی و سردسیر به مناطق گرمسیر قشلاقی؛ کوچی دشوار به سرسختی کوه‌ها و دره‌های بین راه، و زیبا و چشم‌نواز به زیبایی دشت‌های پرگل و رنگارنگ.
این سفر چند هفته ای گرچه برای عشایر حکم ادامه حیات و زندگی را دارد، در عین حال با به تصویر کشیدن زیباترین جلوه های زندگی عشایر هنگام کوچ، یکی از ظرفیت های مهم گردشگری کشور نیز به شمار می رود که می توان از آن در جهت اشتغالزایی و درآمدزایی بهره جست.
عشایر کشور تقریبا در تمام استان ها پراکنده اند و به عبارتی همه استان ها جمعیت عشایری دارند. در این میان استان های فارس، خوزستان، کرمان و سیستان و بلوچستان، بیشترین جمعیت عشایری و استان هایی چون قزوین و قم کمترین جمعیت عشایری کشور را در خود جای داده اند.
زندگی و حیات عشایر بسته به کوچ و سفر است؛ سفر به نقطه ای که زمینش سرسبزتر و باسخاوت تر است و چشمه ها و رودهایش پرآب تر و زلال تر؛ جایی که خود و دام هایشان از خشکی و گرمای بی امان تابستان و سرمای استخوان سوز زمستان در امان باشند و بتوانند شیر و گوشت و محصولات دامی بیشتر و باکیفیت تری را به جامعه شهری ارائه کنند. اما زندگی و کوچ عشایر این روزها به راحتی گذشته نیست و گاهی به حدی سخت می شود که ترجیح می دهند قید کوچ و سفر و سنت آبا و اجدادی خود را بزنند و یکجانشین شوند.
قائم مقام و معاون توسعه و امور زیربنایی سازمان امور عشایر کشور مهم ترین مشکلات عشایر را نبود آب و علوفه کافی و همچنین تصرف ایل راه ها عنوان می کند و می افزاید: در بسیاری از مناطق عشایری به دلیل خشکسالی و نبود آب کافی، باید به صورت سیار آبرسانی انجام شود که اختصاص نیافتن اعتبارات لازم برای این امر به دلیل محدودیت منابع، مانع آبرسانی و در نتیجه ایجاد مشکلاتی برای عشایر بویژه در فصل تابستان می شود. در زمستان هم هر ساله مشکل تامین علوفه را داریم که اکنون در حال پیگیری برای تامین اعتبارات لازم به منظور خرید و تهیه علوفه برای دام عشایر هستیم.
میرولی صفرزاده به تصرف برخی ایل راه ها و محدود شدن مسیر کوچ عشایر نیز اشاره کرده و می گوید: بیشترین مشکل عشایر در مسیرهایی است که ایل راه ها به جاده های فرعی و اصلی روستایی و حتی شهری تبدیل شده و سالانه هنگام عبور از این مسیرها تصادفات زیادی رخ می دهد که به تلف شدن تعداد زیادی از دام ها منجر می شود.
قائم مقام سازمان امور عشایر درباره بهره وری از ظرفیت گردشگری عشایر به منظور اشتغالزایی و درآمدزایی برای این قشر به جام جم می گوید: مطالعاتی در این زمینه آغاز شده و چند منطقه در استان کرمان از سال گذشته به عنوان پایلوت در نظر گرفته شده است که در صورت موفقیت آمیز بودن طرح، با کمک سازمان میراث فرهنگی آن را در دیگر نقاط کشور اجرایی خواهیم کرد.
تدوین اطلس ایل راه ها تا پایان سال
وی تدوین سند و اطلس ایل راه ها براساس نقشه و مسیر تاریخی کوچ عشایر را بهترین راه رفع این مشکل دانسته و یادآور می شود: اتفاقا کار مطالعاتی تهیه این اطلس چندی است آغاز شده، ولی هنوز به پایان نرسیده است. امیدواریم تا آخر سال این اطلس تهیه شده و به ثبت برسد. در این صورت واگذاری یا تصرف ایل راه های موجود که سند و نقشه آنها تهیه شده، به دیگر سازمان ها و نهادها مطلقا ممنوع خواهد بود و برای ایل راه های تصرف شده نیز مسیر جایگزین تعریف خواهد شد. ضمن این که محل اتراق عشایر در مسیر کوچ نیز شناسایی و با امکاناتی چون سیستم آبرسانی و سرویس های بهداشتی تجهیز خواهد شد.
قائم مقام و معاون توسعه و امور زیربنایی سازمان امور عشایر کشور با اشاره به جمعیت یک میلیون و 200 هزار نفری عشایر که شامل 220 هزار خانوار با جمعیت دامی 24 میلیون راس می شود، اظهار می کند: کوچ پاییزه این عشایر از مناطق ییلاقی به قشلاقی هم اکنون در سراسر کشور آغاز شده و تا آخر آبان ادامه خواهد یافت. در این میان مناطق گرمسیر استان های خوزستان و فارس به ترتیب بیشترین پذیرش عشایر را دارند، طوری که عشایر شش استان همچون لرستان، چهارمحال، ایلام و .... به خوزستان و عشایر استان هایی چون اصفهان و کهگیلویه نیز به فارس کوچ می کنند.
عابدین سیفی، نیز در گفت وگو با جام جم، به کوچ پاییزه عشایر این استان تا 20 مهر و به سمت خوزستان اشاره می کند و می گوید: جمعیت عشایری لرستان حدود 84 هزار نفر شامل 14هزار و 636 خانوار و 1.5 میلیون راس دام سبک است که از این تعداد، 11 هزار و 200 خانوار با جمعیتی معادل 64 هزار نفر با یک میلیون و صد هزار راس دام، کوچ رو هستند و بقیه عشایر در سال های اخیر اسکان داده شده اند.
عشایر منطقه را ترک کنند
سفر عشایر چهارمحال و بختیاری نیز که در فصل ییلاق معمولا در منطقه سرسبز و پرآب کوهرنگ استقرار می یابند، همه ساله و با سرد شدن هوا از این منطقه آغاز می شود و پس از پیمودن مسافتی که چند هفته به طول می انجامد، در مناطق گرمسیری استان خوزستان به پایان می رسد.
بخشدار مرکزی شهرستان کوهرنگ در این باره به مهر می گوید: هم اکنون حدود 30 هزار عشایر بختیاری در بخش مرکزی کوهرنگ استقرار دارند که کوچ این عشایر به سمت خوزستان آغاز شده است.
به گفته فرزاد محمد حسینی از آنجا که بارندگی در راه است و وقوع بارندگی در مسیر حرکت کوچ می تواند مشکلات بسیاری را برای عشایر رقم بزند، آنها باید هر چه سریع تر منطقه را ترک کنند و خود را به مناطق گرمسیر خوزستان برسانند.
وی کوچ عشایر را که هنوز با رسوم محلی زیادی همراه است، از زیباترین جلوه های گردشگری عنوان می کند و معتقد است باید از این ظرفیت برای جذب گردشگر استفاده شود.
مشکلات عشایر
به گفته مدیرکل سابق امور عشایر لرستان، مشکلات عشایر در سه حوزه تامین آب، علوفه و ایل راه ها است . یکی از مشکلات ایل راه ها به تخریب آنها در زمان بارندگی و سیلاب برمی گردد که اعتباری برای مرمت آن در نظر گرفته نمی شود و عشایر هنگام عبور از این راه ها با سوانح و مشکلات زیادی مواجه می شوند.
جام جم آنلاین
