براساس کاوش‌های باستان شناسی انجام شده و کشفیات تصادفی، تا کنون بقایای اجساد ۶ انسان و نیز تکه‌های پراکنده‌ای از استخوان‌ها و بافت انسانی از معدن نمک چهرآباد در استان زنجان کشف شده است. علت سالم ماندن اجساد انسانی در معدن نمک، قرارگرفتن آن‌ها در محیط پر از نمک است نامگذاری بقایای انسانی به مردان نمکی نیز به همین دلیل است. مومیایی طبیعی معروف به مرد نمکی ۱ که به صورت تصادفی در سال ۱۳۷۲ توسط بهره بردار معدن نمک یافت شد سر یک مرد میانسال است که ریش و موی سفید و بلند دارد. این مومیایی که براساس سالیابی کربن ۱۴ مربوط به اوایل دوره ساسانی حدود ۱۸۰۰ سال قبل است یکی از صاحب منصبان و یا کارگران معدن بوده که به دلیل کشف با بولدوزر و تخریب محل کشف آن، به صورت متلاشی شده به دست آمده است.
احتمالا رنگ مو‌های سر و ریش وی در اصل قهوه‌ای بوده که با شرایط اکسیداسیون و وجود یون کلر در محیط رنگ دانه‌های مو از قهوه‌ای به سفید تغییر رنگ داده اند. همراه با مرد نمکی ۱ شماری اشیا و ابزار نیز یافت شده است. مرد نمکی ۲ بقایای اسکلت انسانی است که فقط قسمت‌هایی به صورت تصادفی در سال ۱۳۸۳ به هنگام استخراج نمک با ماشین آلات مکانیکی کشف شد. به همین دلیل متلاشی شده و بیشتر بافت نرم بدن و لباس‌های آن از بین رفته است.
مرد نمکی ۲ فرد میانسالی بوده که بر اساس سالیابی کربن ۱۴ متعلق به اواخر دوره ساسانی است. ادامه فعالیت بهربردار معدن نمک در سال ۱۳۸۳ منجر به کشف بقایای جسد انسان دیگری شد که به مرد نمکی ۳ نامگذاری شد. بقایای انسانی مکشوفه به دلیل کشف با بولدوزر به صورت کاملا متلاشی شده به دست آمد. طبق آزمایش سالیابی انجام یافته مرد نمکی ۳ مربوط به دوره هخامنشی است.
کاوش باستان شناسی نجات بخشی معدن چهرآباد در سال ۱۳۸۳ منجر به کشف مومیایی نسبتا کامل و به خوبی حفظ شده معروف به مرد نمکی ۴ شد. این مومیایی سالم‌ترین مومیایی مکشوفه از معدن چهرآباد است که مربوط به دوره هخامنشی است. طبق مطالعات انجام یافته مومیایی نمکی ۴ یکی از کارگران معدن نمک بوده که به هنگام مرگ حدد ۱۶ سال داشته است. از ویژگی‌های این مومیایی لباس کامل موجود برتن آن و همچنین برخی لوازم و اشیای همراه او همچون دو کوزه سفالی کوچک، پوستین چاقو و گوشواره‌های فلزی است. بقایای مرد نمکی ۵ نیز در طی کاوش باستان شناسی سال ۱۳۸۴ در زیر سنگ نمک بسیار بزرگ به دست آمد.
این مومیایی نیز همچون شماره ۳ و ۴ متعلق به دوره هخامنشی است. به دلیل قرار داشتن در زیر یک صخره بزرگ نمک و برخی عوامل دیگر، فقط قسمت‌هایی از بدن آن سالم باقی مانده است. آخرین یافته انسانی از معدن نمک مربوط به کاوش باستان شناسی سال ۱۳۸۹ است که طی آن بقایای یک جمجمه و چند تکه از استخوان‌های انسانی در سطوح فوقانی معدن کشف شد طبق مطالعات انجام یافته بقایای انسانی شماره ۶ مربوط به دوره ساسانی حدود ۱۵۰۰ سال قبل است.
حالا مردان نمکی شهرتی جهانی به دست آورده اند آنقدر که آلمانی‌ها نیز به کمک پژوهشگران و باستان شناسان زنجانی برای انجام تحقیقات کمک می‌کنند. یکی از تفاهمنامه‌هایی که بین ایرانی‌ها و آلمانی‌ها در سال گذشته امضا شد، درباره کمک آلمانی‌ها به ایران در زمینه تجهیز موزه و خرید تجهیزات مربوط به نگهداری مومیایی‌ها بوده است.
در این راستا ابوالفضل عالی سرپرست تیم کاوش و باستان شناسی معدن نمک چهرآباد به خبرنگار مهر گفت: در همکاری با آلمانی‌ها قرار شده تا تجهیزات نگهداری و سنجش دما و رطوبت فضای داخلی ویترین‌ها خریداری شود و آلمانی‌ها در این باره به موزه کمک کنند این بخشی از تفاهمنامه‌ای است که بین دو طرف امضا و تا کنون نیز کار‌های اولیه آن انجام شده است.
عالی درباره شرایط نگهداری مردان نمکی در موزه زنجان نیز گفت: شرایط نگهداری در حال حاضر مناسب است، اما با شرایط استاندارد جهانی فاصله دارد. ویترین‌های خوبی داریم و سعی کرده ایم که دما و رطوبت ویترین‌ها مناسب باشد، اما این شرایط با استاندارد‌های موزه‌های بزرگ دنیا متفاوت است.
وی افزود: در اطراف موزه به تازگی اتوبوس‌های زیادی تردد می‌کنند و مسیرشان از نزدیکی موزه می‌گذرد این اتفاق باعث شده تا محدوده اطراف موزه دودزا شده و این آلودگی وارد فضای موزه‌ای شود. ما می‌توانیم داخل موزه، فضای ویترین‌ها را کنترل کنیم، اما نمی‌توانیم از انتقال آلودگی ناشی از فضای بیرونی کاری کنیم. برنامه امسال ما این است که موزه را ساماندهی کنیم و تجهیزات جدید خریداری شود مانند دستگاه کنترل دما و رطوبت جدید و قابل استفاده در ویترین ها.
این باستان شناس درباره انتقال مرد نمکی شماره یک از موزه ملی ایران به موزه مردان نمکی در زنجان بیان کرد: از یک جهت اینکه مرد شماره یک در موزه ملی باشد خوب است، چون همانطور که مدیر موزه ملی ایران نیز معتقد است در این موزه توریست‌های زیادی رفت و آمد می‌کنند و هر کسی که به تهران می‌رود از موزه ملی هم دیدن می‌کند. وجود مرد نمکی در این موزه در واقع معرفی زنجان و موزه مردان نمکی در زنجان است منتها با پیشنهاد آقای نوکنده بهتر است که اطلاعات بیشتری به بازدیدکننده‌ها داده شود. از یک جهت هم حضور مرد نمکی دور از موزه زنجان خوب نیست، چون موزه زنجان را کامل نمی‌کند.
عالی همچنین درباره سرنوشت معدن چهرآباد که در آن مردان نمکی کشف شدند نیز گفت: تا سال ۹۰ مشکلاتی با بهره بردار داشتیم، چون راضی به توقف کار نبودند، اما بلاخره پروانه بهره برداری آن‌ها تمام شد و اکنون این معدن کاملا در اختیار سازمان میراث فرهنگی و تیم‌های پژوهشی است.
وی در پاسخ به اینکه احتمال کشف مردان نمکی دیگر در معدن نیز گفت: این احتمال وجود دارد، چون معدن چهرآباد معدن بزرگی بوده است. اما در حال حاضر پژوهش‌های جدید ما متفاوت از قبل است اکنون تنها هدف ما پیدا کردن مومیایی جدید نیست بلکه می‌توانیم اطلاعات بیشتری درباره معدن کاوی در گذشته به دست آوریم. با این وجود اگر مومیایی دیگری پیدا شود حتما اطلاعات ما از آن دوره کامل‌تر خواهد شد.
مهر
