باشگاه‌های کتاب توسط مردم عادی و یا نهادهای جمعیتی در برخی از کشورهای توسعه‌یافته پایه‌ریزی می‌شوند. باشگاه‌هایی که تجربه نشان داده رقم‌های نجومی فروش کتاب را به همراه دارد: ۶ میلیون جلد در یک‌سال در آمریکا.
توسعه فرهنگی یکی از شاخصه‌های توسعه در هر کشور است. اگر نگاهی به آمار کتابخانه‌های بزرگ در دنیا که براساس میزان منابع موجود دسته‌بندی شده‌اند، بیندازیم، متوجه می‌شویم که عمده این کتابخانه‌ها در کشورهای توسعه یافته قرار دارند که در این میان سهم ایالت متحده آمریکا بیش از دیگر کشورها است و کشورهای آلمان، انگلستان، اسپانیا، روسیه و ... در رده‌های بعدی قرار دارند.
در کنار این، در برخی از کشورهای توسعه‌یافته همواره طرح‌های متعددی به صورت خودجوش و با حضور مردمی راه‌اندازی میشود که همه آنها یک هدف دارند: توسعه فرهنگ کتابخوانی. هرچند این نگرانی در کشورهای توسعه یافته درباره کاهش سطح مطالعه کتاب در ماراتن با کتاب‌های الکترونیک و فضای مجازی وجود دارد، اما آنچه که این کشورها را به سمت مطالعه سوق می‌دهد، میل به خواندن و دانستن، به دلیل نهادینه شدن فرهنگ کتابخوانی است.
در کشور ما نیز برنامه‌هایی به منظور رسیدن به این هدف از سوی نهادها و مراکز مختلف برگزار میشود که «مدرسه تابستانی خواندن» از جمله این موارد است. هفته جاری در مشهد یکی از برنامه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با محوریت افزایش مهارت خواندن در میان 50 کتابدار منتخب برگزار شد که هر چند اکنون برای نتیجه‌گیری زود به نظر می‌رسد، اما اقدام نهاد برای ترویج این مهارت در میان کتابداران که یکی از محورهای اصلی در توسعه فرهنگ مطالعه هستند، در خور ستایش است.
در این طرح به منظور رسیدن به هدف مورد نظر، کارگاه‌های نظری و عملی متعددی تعریف و برگزار شد که از جمله این موارد می‌توان به کارگاه «تجربیات موفق ترویج خواندن در جهان» با حضور محمدحسین دیانی، استاد بازنشسته گروه کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد، اشاره کرد. دیانی با اشاره به چرایی توسعه فرهنگ مطالعه در کشورهای پیشرفته و با تمرکز بر آمریکا، می‌گوید: در حال حاضر احساس همگی بر نگرانی از نخواندن کتاب است. ما احساس خطر می‌کنیم که ممکن است که کتابخوانی بمیرد. برداشت عمومی جامعه ما این است، در غرب هم چنین نگرانی‌ای وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: اما تفاوت این کشورها با کشورهای در حال توسعه این است که در آنجا به تعداد افراد، برنامه‌هایی برای کتابخوانی طراحی شده است، به عبارت دیگر این موضوع آنجا تعریف شده است. فضای فرهنگی هر کشوری روی این موضوع تأثیر می‌گذارد.
آرایشگاهی که تبدیل به باشگاه کتاب شد
دیانی به تجربه راه‌اندازی باشگاه‌های کتاب در ایالت متحده آمریکا اشاره می‌کند و با اشاره به تاریخچه آن توضیح می‌دهد: فروش کتاب از 20 سال گذشته در این کشور سیر فزونی پیدا کرد؛ مطالعات جوانان گسترده شد و عضویت در کتابخانه‌ها افزایش یافت که یکی از عوامل آن را می‌توان در باشگاه‌های کتاب یا Book clubs دانست. در سال 2000 مغازه‌ای در تگزاس شرقی اقدام عجیب و زیبایی انجام داد. خانم کتی پاتریک"Kathy Patrick" که مسئول این مغازه بود، در کنار آرایشگاه خود اقدام به ایجاد یک باشگاه کتاب کرد؛ با این امید که مردم در کنار توجه به زیبایی به کتاب هم جلب شوند. این باشگاه کار خود را با شش نفر شروع کرد و الآن با 350 شعبه در سطح ملی و 11 کشور به یکی از بزرگترین باشگاه‌های کتاب تبدیل شد. در حال حاضر وضعیت این باشگاه به صورتی است که هرگاه این خانم کتابی را معرفی می‌کند، موجی از کتابخوانی در سراسر کشور ایجاد میشود و کتاب‌ها هم به راحتی به فروش می‌روند.
رشد چشمگیر باشگاه‌های کتاب و تأثیر آن در افزایش سطح مطالعه
این استاد دانشگاه با اشاره اهمیت باشگاه‌های کتاب در کشورهای توسعه‌یافته ادامه می‌دهد: خون حیات نشر کتاب در کشوری مانند آمریکا، باشگاه‌های کتاب‌اند، زیرا این باشگاه‌ها به راحتی می‌توانند یک کتاب ناشناخته را از طریق دهان به دهان به فروش برسانند و معرفی کنند. این امر یک امر فرهنگی همه‌گیر در کشورهای توسعه‌یافته است که خود این موضوع نشانه فراگیر بودن موضوع کتاب در جامعه است.
به گفته دیانی، در اکثر مناطق کشوری مانند آمریکا این باشگاه‌ها وجود دارد. این نوع باشگاه‌ها را دولت راه‌اندازی نمی‌کند، بلکه افراد به صورت خودجوش، مراکز جمعیتی، شهرداری‌ها و ... راه‌اندازی می‌کنند. در سال 2003 رکورد باشگاه‌های کتاب در سایت‌های جست‌وجوگر، آمار 40 میلیونی را نشان می‌دهد. از همین آمار می‌توان به فراگیر بودن آن پی برد.
فروش 6 میلیون جلد کتاب توسط باشگاه‌ها در یک سال
این استاد دانشگاه در ادامه به نقش کتابفروشان در راه‌اندازی باشگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: در سال 1990 در آمریکا تعداد 50 هزار باشگاه کتاب راه‌اندازی شده، این میزان در سال 2000 دو برابر شده‌اند. محاسبه قدرت فروش این باشگاه‌ها دشوار است، اما ارقام آن غیر قابل باور است. اگر در نظر بگیریم که هر کدام از این باشگاه‌ها در سال 60 عنوان کتاب را معرفی می‌کنند و فروخته میشود، 100 هزار باشگاه موجود در این کشور عامل فروش شش میلیون عنوان کتاب در سال‌اند. این قبیل حرکت‌ها قدرت فرهنگی را نشان می‌دهد و اینکه چقدر مردم به آن باور دارند. همه این فعالیت‌ها را کتابفروش‌ها انجام دادند. زمانی که متوجه از بین رفتن نشر شده‌اند، اقدام به فروش بیشتر از این طریق کردند و سعی کردند با حمایت از حرکت‌های این‌چنینی میزان فروش خود را افزایش دهند.
دیانی به دیگر فعالیت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته در زمینه راه‌اندازی باشگاه‌های کتاب اشاره می‌کند و یادآور میشود: پس از اقدام پاتریک، این موج در گروه‌های دیگر با روش‌های جدیدتر دنبال شد، عده‌ای اقدام به راه‌اندازی باشگاهی کردند که کتاب را به صورت پستی به درب خانه‌ها می‌فرستادند. آمار یک مرکز مطالعاتی نشان می‌دهد که طی چند سال گذشته میلیون‌ها نفر در آمریکا جذب کتابخوانی شده‌اند که البته همه این‌ها تأثیر باشگاه‌های کتاب نیست.
ایجاد حرکت‌های این‌چنینی در دیگر کشورها و تلاش برای ایجاد موج جدید از طریق راه جدید و متفاوت‌تری، بیش از هر چیز بیانگر دغدغه‌مندی مردم، توجه شود که مردم عادی و نه قشر فرهنگی و خواص، برای توسعه فرهنگ مطالعه در کشورها است. موجی که در کشورهای همسایه نیز کمابیش دارد پیگیری و اجرا میشود. حال باز هم سؤال تکراری این است که در ایران چگونه می‌توان این دغدغه را همه‌گیر کرد و چرا باز هم این موضوع که چرا میل به مطالعه در مردم کم و کمتر میشود؟
نشناختن ظرفیت‌های موجود در کشور شاید یکی از عوامل باشد. هرچند در ایام اخیر از سوی برخی از نهادها و مراکز و یا حتی رسانه ملی پس از چند سال کم‌لطفی، اقداماتی در جهت توسعه فرهنگ کتابخوانی در کشور شده، اما هنوز به نظر می‌رسد که ظرفیت‌های بیشتری برای انجام چنین اقداماتی وجود دارد که نادیده گرفته شده است؛ ظرفیت‌هایی مانند منابر و هیئت‌های مذهبی، شرکت چهره‌های هنری و ورزشی تأثیرگذار بر نسل جوان و ... .
تسنیم
