سلفی گرفتن و نمایش چهرههای متفاوت در شبکههای اجتماعی خطرات دیگری همچون افزایش ابتلا به آسیبهای فیزیکی در افراد جسور و هیجان طلب دارد که نباید نادیده گرفته شود به طوری که مطابق با گزارشهای انجام گرفته، برخی جوانان برای پاسخگویی به نیاز دیده شدن و کسب توجه بیشتر دست به کارهای خطرناک می زنند و مشکل آفرین شدهاند.
نیاز به ابراز وجود و دریافت توجه از دیگران، نسل و عصر نمیشناسد و در همه دورهها و جوامع، افراد برای ارضای نیاز «خود ابراز گری» و تأیید طلبی، دست به دامان شیوههای متفاوتی شدهاند تا جایی که فناوریهای دیجیتالی برای نسل امروز، تکنیکی را به ارمغان آورده است که به وسیله آن میتوان در کسری از دقیقه، لحظهها را ثبت کرد و به اشتراک گذاشت. دورهای که آلبومهای قدیمی و سرگرم شدن با تصاویر ثبت خاطرات در برگهای دفاتر مهر و موم شده، جای خود را به آلبومهای دیجیتالی و به اشتراک گذاشتن لحظه به لحظه تصاویر و گرفتن سلفیهای رنگ به رنگ یا همان عکاسی از خود دادند.
اگرچه تب سلفی گرفتن و به اشتراک گذاشتن تصاویر ثبت شده به وسیله دوربینهای دیجیتالی و تلفنهای همراه و مونو پادها در سالهای اخیر داغ شده و حتی به موضوعی برای بحث و نظریه پردازی متخصصان حوزه علوم اجتماعی و روان شناسی تبدیل شده است اما واقعیت این است که تاریخچه سلفی گرفتن به سال 1839 باز میگردد، زمانی که روبرت کورنلیوس، شیمیدان و عکاس 30 ساله برای نخستین بار با برداشتن محفظه لنز دوربین، ثبت عکس خود در یک دقیقه و قرار دادن درپوش لنز در این زمان کوتاه اولین عکاسی چهره از خود را در تاریخ ثبت کرد، پس از آن در سال 1914، نوجوان 13 سالهای با کمک آینه از خودش سلفی گرفت و با نامهای برای دوستش فرستاد.
دوربینهای دیجیتالی در اواخر دهه 90، امکان سلفی گرفتن را فراهم ساختند و با ظهور انواع مدلهای تلفن همراه و امکان عکاسی راحت، از سال 2005 عکاسی پرتره از خود رواج یافت تا جایی که در سالهای اخیر، به اشتراک گذاشتن تصویرهای شخصی در شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام، فیس بوک، توییتر به سرگرمی برای جوانان تبدیل شده است. پست هایی که در انتظار گرفتن تأیید یا همان لایک بیشتر، تقویت میشوند.
کاربرد سلفی
حساس شدن به قضاوتهای مثبت و منفی مخاطبان دنیای مجازی و تلاش برای جلب نظر طرفداران بیشتر یا ثبت رکورد دارنده بیشترین تعداد لایک، زنگ خطری برای نوجوانان و جوانانی است که هنوز به رشد شناختی لازم نرسیده و خطر کسب هویت مبهم و سرباز زدن از قبول تعهدات سازگار با هنجارهای اجتماعی و روانی آنها را تهدید میکند. مریم رامشت روان شناس با اشاره بر اثرات مثبت این پدیده نوظهور در جوامع مختلف میگوید، تغییرات دنیای تکنولوژی را تا وقتی که شکل افراطی و بیمار گونه پیدا نکند، نمیتوان منفی ومذموم شمرد.
این روان شناس ادامه میدهد، به اشتراک گذاشتن خاطرات مثبت و انتقال پیام هایی که عواطف و احساسات مثبت را تداعی میکنند نه تنها بیماری به حساب نمیآید، بلکه در تقویت مهارتهای ارتباطی و دستیابی به احساس مثبت درباره خویشتن نقش دارد. به عقیده روان شناسان و محققان حوزه علوم اجتماعی، سلفی هایی را که این روزها به دغدغه و دلمشغولی در اکثر جوامع دنیا تبدیل شده است ، میتوان در پیشرفت دنیای دیجیتال، امکان دسترسی آسان به این فناوری و تمایل سیستم ذهنی افراد به اجتماعی شدن و مورد توجه قرار گرفتن جستوجو کرد.
اما مرز میان سلفی گرفتنهای بیمار گونه و استفاده سالم از این فناوری در زندگی روزانه و استفاده از تبعات مثبت آن در کجاست. در حال حاضر بسیاری از مبتکران و هنرمندان در جوامع مختلف دنیا با به اشتراک گذاشتن سلفیهای آموزنده و تصاویری که پیام آور هیجانهای مثبت و امید بخش هستند، طرفداران زیادی در صفحات شخصی شان دارند و از این فناوری برای به اشتراک گذاشتن و جاودان ساختن، هنر و علم استفاده میکنند، اما زمانی که این فناوری در دام تقلیدها ی کورکورانه و نیازهای سرکوب شده دوران کودکی و هویتهای تحمیل شده میافتد، احتمال پیدایش نشانههای اختلالات روانی وجود خواهد داشت.
وی در این باره معتقد است، زمانی که سلفی گرفتن کارکرد عادی خود را از دست بدهد و به شکل یک عادت افراطی و رفتار وسواس گونه در بیاید، میتوان انتظار داشت جامعه جوان را به سوی خود شیفتگی یا خود شیء پنداری پیش ببرد.
چنانچه نتیجه تحقیقات اخیر دانشمندان نشان میدهد، مصرف گرایی، انجام عملهای جراحی پیدرپی زیبایی ، داغ شدن بازار فروش لوازم آرایش و کمرنگ شدن حضور مشتری در کتابفروشیها از تبعات بیمار گونه شدن سلفی گرفتنهای افراطی است. به عقیده این روان شناس، زمانی که به اشتراک گذاشتن تصاویر جدید برای جوان و نوجوان تبدیل به یک دغدغه وسواس گونه شود تا جایی که کاربران برای بالا بردن تعداد لایکها، دست به انجام عملهای زیبایی ، خرید لباسهای رنگارنگ و تلاش برای دستیابی به چهره بهتر بزنند، میتوان تشخیص کاهش عزت نفس یا حرکت فرد به سوی ابتلا به اختلالاتی نظیر خود شیفتگی را داد. از طرف دیگر سلفی گرفتن و نمایش چهرههای متفاوت در شبکههای اجتماعی خطرات دیگری همچون افزایش ابتلا به آسیبهای فیزیکی در افراد جسور و هیجان طلب دارد که نباید نادیده گرفته شود به طوری که مطابق با گزارشهای انجام گرفته، برخی جوانان برای پاسخگویی به نیاز دیده شدن و کسب توجه بیشتر دست به کارهای خطرناک میزنند و مشکل آفرین شدهاند.
تقابل میان خانواده و اجتماع
لبهای تزریقی ، به نمایش گذاشتن تصاویر خصوصی بهنام مدرنیته و استفاده از تکنولوژیهای روز دنیا، از تبعات ترویج روز افزون پدیده نوظهور سلفی گرفتن در میان دختران نوجوان است. دکتر قرایی مقدم جامعه شناس، تقابل میان ارزش گذاریهای درون خانوادگی و هنجارهای اجتماعی را عامل اصلی این گونه هنجار شکنیها در دنیای مجازی معرفی کرده و معتقد است، در گزارش هایی که خبر از خودنماییهای بیمارگونه و روز به روز در حال گسترش میدهد، میتوان نرسیدن به هویت تثبیت شده در نوجوانان و دست نیافتن به شناخت ادراکی را در جوانان و نوجوانان مشاهده کرد.
دکتر قرایی مقدم ادامه میدهد، پس از شکلگیری شناخت حسی در کودک، شناخت ادراکی شکل میگیرد. برای نمونه در کودکی که سوختگی را بارها و بارها تجربه میکند، خطر دوری از حرارت به صورت شناخت ادراکی شکل میگیرد و کودک متوجه خواهد شد که پیامد تکرار این عمل درد و رنج است. رسیدن به شناخت ادراکی در تمام زمینههای زندگی از مراحل رشد است که نیاز به اجرای صحیح کارکردهای تربیتی در خانواده و هماهنگی میان قانونهای اجتماعی و تربیتهای خانوادگی دارد. عوامل فرهنگی،اجتماعی زیادی در نرسیدن کودکان به شناخت ادراکی و حل نشدن بحران هویت در نوجوانان که شاهد آن همین سلفی گرفتنهای افراطی و بدن نماییهای نوجوانان در شبکههای اجتماعی است.
کلید پایان بخشیدن به بحران
دکتر امان الله قرایی مقدم جامعه شناس معتقد است، پرورش در محیطهای بسته خانوادگی، تفکیک جنسیتی و اعمال سبکهای فرزند پروری سهل گیرانه یا مستبدانه از علل نرسیدن نوجوانان به شناخت ادراکی است که باید در سیاستهای جدید بازنگری شود. نوجوانانی که قدرت تجزیه و تحلیل و دوراندیشی برای گریز از خطرات را از دست دادهاند و تن به تقلیدهای کورکورانه و خود فروشی هویت در قالب به روز بودن و پیروی از فناوریهای جدید میدهند، به رشد شناخت ادراکی نرسیدهاند و افتراق خوب و بد برای شان ممکن نیست. در واقع میتوان با برنامه ریزیهای مدون و آموزش روابط صحیح میان دختران و پسران در واحدهای درسی و فرهنگسازی روابط میان آنها، به تلاشهای افراطی و مخرب نوجوانان برای جذب یکدیگر و خطر ابتلا به اختلالات شخصیتی مانند خود شیفتگی، شخصیت نمایشی و ضد اجتماعی شدن پایان داد.
مصرف گرایی در خود نماییهای افراطی
سلفی گرفتن دختران با پدیده مصرف گرایی و نیاز به حضور بیشتر در فعالیتهای اجتماعی ارتباط دارد.در پی خبر انتشار ارتباط میان سلفی گرفتن و به نمایش گذاشتن تصاویر شخصی در شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام و فیس بوک با اختلالاتی نظیر خود شیفتگی در زنان و شخصیت ضد اجتماعی در مردان، این بار نظریه پردازهای بریتانیایی خبر از سلفی گرفتنهای شایع میان نوجوانان دختر و ابراز توانمندیهای سیاسی در جامعه میدهند. پدیده اجتماعی فرهنگی با نام سلفی گرفتن که در سالهای اخیر ترویج یافته است، در سال 2013 در لغت نامه انگلیسی زبان آکسفورد ثبت شد. از آن زمان به بعد، به اشتراک گذاشتن وسواس گونه تصویرهای شخصی،مترادف با خود ابرازی و خود افشاگری در نوجوانان دختر و جوانان در دهه سوم زندگی معرفی شد و محققان برا ی پاسخ به این پرسش که این سلفی گرفتنها آیا خبر از رواج خود شیفتگیهای آنلاین را میدهد یا خیر ، تحقیقات میدانی متعددی انجام دادهاند. محققان بریتانیایی در جدیدترین پژوهشهای شان، ضرورت یک تغییر نظاممند سیاسی را برای کنترل پدیده سلفی گرفتن در میان جوانان اعلام کردند. نتیجه آن تحقیق که در نشریه فرهنگ به چاپ رسید از ارتباط پدیده مصرف گرایی و ظهور به اشتراک گذاشتن تصاویر شخصی در شبکههای اجتماعی خبر داد.
به عقیده محققان، درک این مسأله که زنان میتوانند با استفاده از سلفی گرفتنهای پی در پی و به اشتراک گذاشتن تصاویر خصوصی، به نوعی از احساس قدرت و ابراز جنسیتی دست پیدا کنند، سخن میگوید که نیاز به بازبینی سیاستهای استفاده از نیروهای جوان و زنان در فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی و اهمیت دادن به این قشر از جامعه دارد.
روزنامه ایران