شهروندان تاجیکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قرقیزستان درحوزه جغرافیای آسیای میانه و قفقاز؛ با آیین متفاوتی جشن ایرانی نوروز را بر گزار می کنند
سازمان یونسکو در سال 2009، جشن نوروز را به عنوان میراث ناملموس بشری ثبت کرد و یک سال بعد مجمع عمومی سازمان ملل با پشتیبانی از این اقدام یونسکو نوروز را وجهه ای جهانی بخشید.
نوروز یکی از آیین های باستانی ایران است و اقوام ایرانی تبار در کشورهای مختلف همچنان این آیین را برگزار می کنند.
بنابر این با توجه به حضور گسترده بلوچ ها در پاکستان یا پارسی های مهاجر در هندوستان، تعجبی ندارد که دراین دو کشور نیز شاهد برپایی نوروز باشیم.
درعراق و ترکیه هم کردها که از اقوام ایرانی هستند جشن نوروز را هر سال باشکوهی خیره کننده برگزار می کنند اما نوروز منحصر به اقوامی ایرانی ( به معنای آریایی) نیست بلکه هر سرزمینی که دردوره ای از تاریخ در قلمروی فرهنگی ایران بزرگ بوده است امضای نوروز را بر صفحه فرهنگ و تمدن خویش می بیند. به گزارش ایرنا، آسیای میانه ( شرق دریای خزر) و قفقاز ( غرب دریای خزر) از جمله این سرزمین ها هستند.
تاجیکستان
تاجیکان در نوروز در اماکن عمومی سفره هفت سین پهن می کنند و در آن معمولا سیب، سبزه، سرکه ، سنجد، سکه ، سیر و سُمُنک( سمنو) می گذارند. اما پخت سمنک در شب سال تحویل آیینی همگانی است و دربیشتر خانواده ها انجام می شود.
کسانی که در این آشپزی جمعی حضور می یابند به آوازخوانی ودف زنی هم می پردازند و معمولا سرودی را همخوانی می کنند که این بیت، بخشی از آن است:
سمنک در جوش، ما دفچه زنیم/ دگران در خواب، ما کفچه زنیم (کفچه= ملاقه) تاجیکان خانه تکانی را خانه براران khonaburoron)) و چهارشنبه سوری را "چهارشنبه آخرین" یا گاه "چهارشنبه سوروک" می نامند. پریدن از روی آتش مهمترین ایین چهارشنبه آخرین است. در پامیر که منطقه ای کوهستانی در خاور تاجیکستان است نوروز را جشن "شگون بهار" (shogunbahr) می نامند.
پامیری ها آیین نامه هایی منحصر به فر هم دارند. مثلا در جشن شگون بهار، رسم است که شوهر شاخه ای پرگل از درخت بید به همسرش میدهد و می گوید " شگون بهار مبارک" و زن نیز اندکی آرد به روی شانه راست شوهرش می زند ومی گوید" به روی شما مبارک" .
زن شاخه های درخت بید را تا شگون بهار سال آینده از سقف خانه آویزان می کند. یکی از آیین های رایج نوروزی در سراسر تاجیکستان این است که کودکان روسری به دست می گیرند و به خانه همسایگان می روند تا همسایه ها روسری را با شکلات و آب نبات پر کنند.
در برخی مناطق روستایی تاجیکستان مانند سغد، ختلان، رشت، زرافشان و حصار، آیینی به نام " گل گردانی" وجود دارد که در آن پسران جوان به دشت ودمن می روند و گل می چینند و به خانه های اهالی روستا می آورند و در ازای این کار آب نبات و شیرینی و کشمش می گیرند.
ازبکستان
نوروز ( Navruz) محبوب ترین جشن ملی ازبکستان است. پوشیدن لباس های نو ودیدار از خویشاوندان و دوستان مهمترین آیین های نوروزی دراین کشور به شمار می رود.
در شب سال نوی ایرانی بانوان هر محله از شهرهای ازبکستان ، گرد دیگ بزرگی جمع می شوند و خوراکی به نام "سومولک ( Sumulak) می پزند که در ایران با نام سمنو شناخته می شود.
رسم است که همه شرکت کنندگان به نوبت دیگ سومولک را هم می زنند و سایرین شادی و ترانه خوانی می کنند. ازبکان پیش از چشیدن سومولک آرزویی می کنند و معتقدند این آرزوی نوروزی حتما برآورده می شود.
"هلیسه" (Halisa) خوراک نوروزی دیگری است که با گندم و گوشت می پزند و در سمرقند با نوعی ماست محلی به نام چکه می خورند اما در تاشکند پایتخت ازبکستان آن را با شکر می خورند و با همان نام ایرانی اش یعنی "هلیم" می شناسند.
نوعی پلو ( Tugrama Palov) شامل برنج، کشمش، نخود، گوشت و تخم بلدرچین از دیگر غذاهای رایج در نوروز ازبکستان است. ازبک ها "پرورده" ( آب نباتی سنتی) ، شوردانک ( هسته نمکین زردالو) و انواع حلواها را نیز در سفره نوروزی خود می گذارند.
جمهوری آذربایجان
در جمهوری آذربایجان هر سال یک خانم زیبا رو که به او " بهارخانم" می گویند بر فراز برج تاریخی " قلعه دختر (gizqalasi) در باکو آتشی روشن می کند و فرارسیدن نوروز را شادباش می گوید.
در این کشور چهار سه شنبه پیش ازنوروز را برای گرامی داشت خاک، باد، آب و آتش جشن می گیرند. واپسین سه شنبه شب که در ایران چهارشنبه سوری نامیده می شود را آذربایجانی ها" آخر چرشنبه" می نامند و در این شب از روی آتش می پرند.
فالگیری، یکی از آیین های آخر چرشنبه در جمهوری آذربایجان است. دختران و پسران جوان ، پشت درها فالگوش می ایستند و بر اساس آنچه می شنوند برای صاحب خانه پیشگویی می کنند. استفاده از فال حافظ هم در بسیاری از خانواده ها رایج است.
برخی دختران و پسران جوان نیز به منزل همسایگان می روند و پس از در زدن، کلاه یا کیسه ای را جلوی درمی گذارند و مخفی می شوند. همسایه باید هدیه یا شکلات درون کلاه یا کیسه بگذارد و آن را باز گرداند.
در سفره هفت سین جمهوری آذربایجان به جز سماغ، سرکه، سَمَنی ( سمنو) ، سبزه و مانند آن شیر نیز می گذارند؛ زیرا شیر (sud) در زبان ترکی آذربایجانی با حرف سین آغاز می شود. سمنی، شکربوره ( نوعی شیرینی همراه با مغز بادام و پسته) که با همین نام در ایران نیز وجود دارد باقلوا، کلوچه و شورچوری ( shor chorayi ) که نوعی شیرینی با زردچوبه است نیز در نوروز مصرف می شود.
ترکمنستان
دولت ترکمنستان از حامیان جشن نوروز است. هر سال یکی از اماکن طبیعی نزدیک به شهر عشق آباد به نام "دره نوروز " ( Nowruz yaylasi) برای گردهمایی نوروزی آماده می شود.
درجشن نوروز ترکمنستان ، بخشی ها ( آواز خوان – راوی ها) به آوازهای روایی می پردازند و پلوان ها ( Palvan) ، ( همان پهلوان در فارسی) کشتی های سنتی می گیرند.
سمنو که در ازبکستان سومولک نامیده می شود را ترکمن ها سمنی ( Semeni) می نامند و بر سر سفره های نوروزی می گذارند. سوارکاری با اسب های " آخال تکه" نیز بخش جدایی ناپذیر از همه جشن های ترکمنی از جمله جشن نوروز است.
قرقیزستان
در قرقیزستان، شهرداری ها جشن های نوروزی برپا می کنند و دولت مرکزی نیز مسابقه های اسب دوانی، کشتی روی اسب و از همه محبوب تر " اولاک تارتیش " ( ulak tartysh ) را برگزار می کند.
اولاک تارتیش مسابقه ای است که در آن از اندام یک بز بدون سر به عنوان توپ استفاده می شود و هماوردان باید سوار بر اسب بز را به درون سبد تیم رقیب بیندازند.
این مسابقه در افغانستان با نام "بزکشی" ودر قزاقستان و ازبکستان با نام ککپری ( kokpari) برگزار می شود. وزن توپ در اولاک تارتیش بیش از آن است که بازیکنان بتوانند به یکدیگر پاس بدهند. بنابر این وظیفه هم تیمی ها این است که جلوی یاران تیم رقیب را سد کنند تا آنان نتوانند بزرا از حمل کننده بقاپند.
منبع : هفت صبح
