آلبوم نایاب از تهران در سال‌های اشغال

روایت تاریخ از  سال های اشغال ایران در جنگ جهانی دوم بمباران شهرها، قحطی و جان باختن شمار زیادی از غیرنظامیان است که اسناد مکتوب بسیاری از آن برجای مانده اما روایت های مصور از این حادثه تاریخی چندان زیاد نیست؛ "فرانسوا هورلی" عکاس استرالیایی یکی از معدود کسانی است که در آن زمان به ایران آمده و از کشور اشغال شده عکاسی کرده است.

در 3 شهریور  1320، نيروهاي متفقين شامل انگلیس و شوروی بدون توجه به بی طرفی ایران از جنوب و غرب و از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال کردند به سمت تهران آمدند.  اگرچه در آن زمان بهانه‌ متفقين براي حمله وجود عده‌اي جاسوس آلماني در ايران عنوان شد اما حوادث بعدی نشان داد اشغال ایران بخشی از نقشه جنگی متفقین علیه هیتلر بوده است. با یورش متفقین تمامي راه‌هاي كشور به خصوص خطوط راه آهن و شوسه تحت كنترل نيروهاي اشغالگر در آمد. نيروي كار ايراني براي تهيه تداركات ارتش‌هاي درگير در جنگ با نازل‌ترين دستمزد به كار گرفته شدند. منابع نفتي كشور غارت شد و بحران غذايي در كشور به اوج خود رسيد.

زمزمه‌های برکناری شاه نیز از جلسه اضطراری دولت شنیده شد؛ فردای اشغال ایران هيئت وزيران در حضور شاه در كاخ سعدآباد تشكيل جلسه داد و رضاخان در اين جلسه اعلام كرد كه ابتدا تصميم به خروج از کشور داشته است اما به توصیه مشاورانش ابتدا در دولت تغیراتی صورت دهد. بر این اساس محمدعلی فروغی را به نخست وزیری منصوب و او را مامور کرد با انگلیس و شوروی مذاکره کند اما شرط متفقین کنار رفتن رضاشاه از قدرت بود.

سرانجام رضاشاه ناچار به استعفا شد و توسط بریتانیایی‌ها بازداشت و به آفریقای جنوبی و سپس جزیرهٔ موریس تبعید شد و سلطنت به پسر و ولیعهد او محمدرضا منتقل شد؛ نیروهای متفقین نیز تا پایان جنگ جهانی ایران را تحت اشغال خود داشتند.

"فرانسوا هورلی" عکاس اهل سیدنی که در خلال جنگ جهانی دوم سفرهای متعددی به خاورمیانه داشت در سال 1943 میلادی- 1321 شمسی همزمان با مقطع مهم تاریخی ایران یعنی چندی پس از اشغال به دست متفقین وارد کشور شد. این فیلمساز و پژوهشگر استرالیایی در چند نوبت سفر بیش از 500 عکس از شهرهای مختلف ایران برداشت که بعهدا در مجموعه ای با عنوان "مسیر روسیه" به چاپ رساند. او در عکس هایش به زندگی مردم عادی، مناظر، بناها و ساختمان های شهری و روستایی در تهران، اصفهان، البرز، لرستان، شیراز بوشهر پرداخت و روایتی ناب از روزهای سخت تاریخ ایران فراهم کرد که هنوز به عنوان منبعی کم نظیر شناخته می شود. در زیر نگاهی می اندازیم به عکس هایی که او در سال 1321 از تهران برداشت. این عکس ها برای نخستین بار است که منتشر می شود.