چرا به تماشای فاجعه می ایستیم؟

همگی شنیدیم که در حادثه ساختمان پلاسکو به ویژه در دقایق و ساعات اولیه، تجمّع، توقّف و تردّد بی‌مورد رهگذران، حضور آمبولانس‌ها و ماشین‌های امدادی در محل را عملاً مختل و عمل اطفای حریق و کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان را دشوار کرد.

میل به مشاهدۀ از نزدیک و زندۀ حادثه در خوش‌بینانه‌ترین حالت، ناشی از کنجکاوی افراد و در بدبینانه‌ترین حالت ناشی از علاقۀ آنان به ثبت تصاویر شخصی و زنده نگه داشتن یک خاطره است! این تمایل خودخواهانه گاهی چنان قوّت می‌یابد و چنان جمعیت عظیمی را با خود همراه می‌کند که حتی از هراس فاجعه و احساس همدردی با دیگران جلو می‌زند.

 مسئله اینجاست که میل به تماشای حادثه و این رفتار خودخواهانه منحصر به خلقیات و شخصیت ایرانی نیست و این خطای جمعی در کشورهای دیگر نیز دیده می‌شود.

 
تماشاچیان حادثه از بُعد اجتماعی

قوانین بازدارندۀ متعددی برای حلّ معضل این رفتار نابهنجار اجتماعی در هر یک از کشورها وجود دارد. به طور مثال طبق ماده 25 قانون آتش‌نشانی ایالت بایرن آلمان، تا زمانی که پلیس بر سر حادثه‌ای حاضر نشده، مردم موظفند فوراً به دستورات نیروهای امداد، اورژانس و آتش‌نشانان مبنی بر منع ورود به یک مکان یا تخلیۀ آن عمل کنند.

همه شهروندان آلمان موظف به رساندن کمک‌های اولیه در شرایط اضطراری و تصادفات هستند. آن‌ها همچنین موظف به تامین امنیت محل تصادف، اعلام خطر، درخواست کمک رسانی و حتی دلداری دادن به مجروحان هستند. طبق قانون جزایی آلمان، سرپیچی از چنین مسئولیتی (که در اسلام با عبارت «واجب کفایی» بکار می‌رود) می‌تواند تا یک سال زندان به دنبال داشته باشد.

اگر راننده‌ای در آلمان راه را برای خودروهای امدادی باز نکند و سدّ معبر کند، مسئول کلیۀ اتفاقاتی است که برای افراد حادثه پیش خواهد آمد؛ به این معنی که اگر عابر یا راننده‌ای مسير حركت خودروهای امدادى در حال آژیرزدن را مسدود كند، حتی ممکن است دادستان و دادگاه عالى، به استناد گزارش پزشک و یا گواهی مأمورين امدادى، وی را به جرم اقدام به جرح یا قتل شبه‌عمد بازداشت نمایند.

بى‌توجهى به آژير و هشدار خودروهاى امدادى در صورت نداشتن صدمۀ جانى جريمه نقدى تا ١٠٠٠ یورو به همراه دارد. در بعضی موارد انسداد راه مأمورين امداد و نجات يا وسايل نقليه تا پنج سال زندان به همراه دارد. همچنین گرفتن عكس و فيلم از مجروحين پيگرد قانونى دارد و در مواردى یک سال زندان نیز به همراه دارد.


تماشاچیان حادثه از بُعد فردی

اما به تماشای حادثه ایستادن و ثبت و ضبط احتمالی عکس و فیلم توسط شهروندان و رهگذران، علاوه بر ابعاد اجتماعی، از جنبه‌های فردی نیز مورد بررسی است.

در دانشنامۀ روانشناسی سایت spektrum آمده است:

«میل به تماشای بحران/حادثه در افراد، ناشی از کنجکاوی و عطش کسب اطلاعات است. 90% این افراد به لحاظ روانپزشکی سالم‌اند. اما در تحلیلی عمیق‌تر، برخی از این افراد تمایل دارند برای اینکه خیالشان از امنیت خودشان راحت شود، رنج دیگران را ببینند و در این پروسۀ ترس و اضطراب، برای رویاروییِ احتمالیِ خودشان با حوادث مشابه در آینده تجربه کسب کنند. برخی دیگر حین تماشای حادثه، به عکسبرداری و فیلمبرداری می‌پردازند تا آن را در اینترنت به اشتراک بگذارند یا بفروشند.»

امروزه گسترش شبکه‌های اجتماعی مجازی باعث شده مرز تماشای حادثه از روی کنجکاوی شخصی با اطلاع‌رسانی عمومی خبرنگاران  به هم آمیخته شود، به ویژه زمانی که برخی سایت‌های خبری، عکس و فیلم داغ از حوادث شهری را از شهروندان می‌خرند و نیروی محرّک این بحران می‌شوند. بنابراین بخش بزرگی از راه‌حل پیشگیری از مشاهدۀ چنین رفتارهایی متوجه رسانه‌هاست.

فراموش نکنیم که خبرگزاری بی‌بی‌سی فارسی و دویچه وله در حادثۀ آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو از جمله خبرگزاری‌هایی بودند که شهروندان را تشویق به حضور در محل حادثه و ارسال عکس و فیلم می‌کردند.

به عنوان نتیجه‌گیری پایانی اینکه قبح بی‌ملاحظگی نسبت به هم‌نوع و خودخواهی شرم‌آور برخی (بسیار قلیل) از شهروندان در حوادث شهری، بر هیچ عقل سلیمی پوشیده نیست، اما وظیفۀ روزنامه‌نگاری تحقیقی این است که پس از عبور از مرحلۀ شور احساسات و تأثّر، در پی حصول یک نتیجه‌گیری اجتماعی و اصلاح این رفتار زشت باشد، شاید در کنار چنین تلنگرهایی، قرار دادن جریمه نیز اقدامی مفید برای جلوگیری از بروز مجدّد این رفتار واقع شود.
اتاق خبر24