لباس محلی زنان و مردان بختیاری

 

 

زنان و دختران عشایری در زندگی روزانه، در زمان کوچ، در مهمانی ها و مراسم مختلف به ویژه در مراسم عروسی، تن پوش های رنگین خود را بر تن می کنند که رنگ ها و طرح های شاد و متنوع آن جلوه ای ویژه به محیطی که در آن حضور دارند می دهد. نوع پارچه، دوخت، تزیینات و زیورآلات زنان ایلیاتی دارای تنوع چشمگیری است و کارکردی چندگانه دارند و مواردی همچون پوشیدگی، راحتی، شادابی و... در آن لحاظ شده است.

پارچه های زری و ابریشم، مخمل های رنگین، یراق های پهن، دامن های پرچین، سکه های قدیمی، منجوق و پولک دوزی که از ذوق و سلیقه و مهارت زیاد خبر می دهد، در مجموع پوشاک زنان عشایری را به صورت مجموعه ای هماهنگ درآورده است که وقار خاصی به آنان می بخشد.

در مردان عشایری نیز، کسب منزلت اجتماعی براساس پوشاک و لباس وجود دارد و هر قطعه لباس ممکن است بیانگر قشر و طبقه خاص آنان باشد.

 

در این مطلب به معرفی لباس زنان و مردان بختیاری پرداخته شده است.

لباس مردان بختیاری

چوقا: چوقا یا چوخا، ردا و بالاپوش مردان عشایر بختیاری است که از پشم گوسفند بافته می شود و دارای نقوش و خطوط سیاه و سفید درهم تنیده است که خطوط سیاه از بالا به پایین و خطوط سفید از پایین به بالا موازی هم بافته می شوند.

گفته شده است نگاره و طرح «چوقا» الهام گرفته از معبد «زیگرات چغازنبیل» بزرگ ترین معبد ایلامیان است. برخی نیز طرح «چوقا» را برگرفته از مقبره کوروش هخامنشی می دانند. همچنین آورده شده است که دو رنگ متضاد سیاه و سفید به کار رفته در «چوقا» نماد خیر و شر است. البته این وجه تسمیه ها مورد تایید و توافق صاحبنظران نیست و فقط بر پایه حدس و گمان است.

 

برای بافت چوقا از دار خواییده استفاده می شود و تکنیک بافت آن مانند تکنیک بافت گلیم است با این تفاوت که ریزبافت تر و تار و پور آن نازک تر از گلیم است. بافت چوقا به دلیل متراکم بودن و پشمی بودن، تا حدودی مانع نفوذ باران می شود.

این پوشش در بین مردان بختیاری استان های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و غرب استان اصفهان و... استفاده می شود. مردان بختیاری هنگام کار و فعالیت و یا در زمان کوه پیمایی، دامن چوقا را از پایین تا کرده به کمر یا شانه حائل می کنند تا جلوی دست و پای آنان را نگیرد.

چوقا در کلیه فصول سال مورد استفاده قرار می گیرد. مردان بختیاری در تابستان در زیر چوقا پیراهن و در زمستان کت می پوشند. این بالاپوش، گرما را در زمستان نگه می دارد و رطوبت و خنکی را در تابستان حفظ می کند.

شلوار دبیت: مردان بختیاری معمولا شلواری مشکی رنگ به پا دارند که به شلوار «دبیت» معروف است. پارچه این شلوار تولیدشده در کارخانه دبیت انگلستان است. خصوصیت بارز و متمایزکننده این شلوار دمپای بسیار گشاد آن است به طوری که عرض دمپای این شلوار به 50 سانتی متر می رسد.

پوشیدن شلوار دبیت با کت نیز مرسوم است. معمولا اگر شلوار دبیت را با کت بپوشند، یک دوال (کمربند) چرمی را محکم به کمر شلوار می بندند و اگر شلوار دبیت را همراه با چوقا به تن کنند، دوالی چرمی با پهنای کم بر روی کمر شلوار آویزان می کنند. بختیاری ها در انتخاب دوال حساسیت خاصی دارند، از دوالی چرمی معروف به چرم بلغار بسیار تعریف می کنند و این چرم را بسیار می پسندند.

 

آن گونه که مشخص است به دلیل دست و پاگیر بودن شلوار دبیت، این شلوار نمی توانسته شلواری مناسب برای کوهستان های بختیاری باشد و به احتمال زیاد در قدیم همان گونه که امروزه مرسوم است، مردان بختیاری در هنگام کار از شلواری مناسب تر استفاده می کردند؛ البته برخی از مردان هنگام کار و یا کوهپیمایی دوطرف شلوار بالا می آورند و در زیر کش کمر قرار می دهند تا دمپای شلوار جلوی دست و پای آنان را بگیرد.

شلوار دبیت یک جیب بیشتر ندارد. این جیب در سمت راست قرار می گیرد و با یک زیپ و یا چند چفت بسته می شود.

کلاه خسروی: کلاه خسروی سیاه رنگ (در گذشته نوع سفید آن نیز استفاده می شد) است و از پشمی که لا به لای موهای بز وجود دارد بافته می شود. این کلاه به لحاظ اندازه و انواع آن سه گونه است: کلاه بزرگ، کلاه متوسط، و کلاه کوچک که دو مورد اول به کلاه خسروی معروف هستند. کلاه خسروی که مردان بختیاری بر سر می گذارند ربطی به سرما و گرما، نور آفتاب و گرد و خاک ندارد بلکه این کلاه، نمادی از بزرگی است. کلاه خسروی عقب و جلو ندارد و از هر طرفی که روی سر گذاشته شود تفاوتی نمی کند. مردان بختیاری در شرایط روحی مختلف آن را به عقب، جلو، چپ و راست سر خم می کنند.

 

گیوه ملکی: پاپوش مردان بختیاری کفشی است که به گیوه ملکی معروف است. امروزه به سبب گرانی، این نوع گیوه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

لباس زنان بختیاری

لچک (کلاهک): لچک، کلاهی است که زنان بختیاری در زیر «مینا» استفاده می کنند و با سکه های قدیمی، مروارید، سنگ و پولک تزیین می شود. «لچک» دارای انواع گوناگونی ریالی، سیخکی، و صدفی است که رایج ترین نوع آن لچک ریالی است که در آن از سکه های قدیمی استفاده می شود.

 

مینا: مینا، روسری بزرگ مستطیل شکل از جنس حریر و در رنگ های مختلف است که زنان بختیاری به صورت ویژه ای به سر می کنند. مینا را با سنجاق توسط بندی از یک سوی «لچک» به سوی دیگر آن از پشت سرشان می آویزند که به آن «سیزن» گفته می شود. بعد موهای جلو را تاب می دهند و از زیر لچک بیرون می آورند و در پشت مینا پنهان می کنند. در زبان محلی به موهای تاب داده شده «ترنه» گفته می شود.

آرایش موها در زیر لچک و بستن مینا به نحوی خاص صورت می گیرد. برای این کار ابتدا موها را از وسط فرق باز می کنند و یک فرق دیگر نیز از روی یک گوش تا گوش دیگر، یعنی موهای سر عملا چهار قسمت می شود. دو قسمت پشت سر را جداگانه می بافند و تبدیل به دو گیسو می کنند و این گیسوها را به هم وصل می کنند.

پس از بافت گیسوها، لچک را روی سر می گذارند و دو بند آن را زیر گلو گره می زنند و یک گوشه مینا را درست روی لچک، بالای گوش راست خود قرار می دهند و سنجاق می کنند. سپس ادامه «مینا» را یک دور و نیم، دور گردی صورت می چرخانند تا به گوش چپ برسد و آن را بالای گوش چپ سنجاق می کند. دو مرتبه آن را در جهت عکس چرخانده و رها می کنند.

جومه (پیراهن): تن پوش زنان بختیاری پیراهنی است به نام «جومه» یا «جوه» که معمولا دو چاک در اطراف کمر دارد و بلندی آن تا زانوها می رسد.

 

جومه پیراهنی آستین بلند و مچ دار است که نوع چاکدار و بدون چاک آن وجود دارد و سه دکمه بر آن می دوزند. بالاتنه و دامن جومه صاف و بدون چین است.

شلوار قری: شلوار قری، شلواری چین دار و بدون پاچه است که نیم تنه پایین بدن را پوشش می دهد. معمولا در قسمت بالای شلوار قری جداره ای بوجود می آورند و طناب باریک یا بندی را از میان آن جداره عبور می دهند و شلوار قری را به وسیله همین بند و یا طناب باریک به کمر محکم می کنند.

شلوار قری از جنس پارچه های مخملی است که انتخاب رنگ های شاد، جذابیت این شلوار را چند برابر می کند. در زبان محلی بختیاری (قر) به معنی پیچ و تاب است.

 

جلیقه: جلیقه (جلیزقه)، روی پیراهن پوشیده می شود و جنس آن از مخمل است.

سیزن بن

یکی از زیورآلاتی که برای محکم کردن لچک و مینا استفاده می شود «سیزن بن» نام دارد. سیزن بن زنجیری نقره ای است که به آن سکه هایی وصل کرده اند و جلوه ای زیبا دارد. دو سر سیزن بن را به بالای دو گوش روی مینا و لچک نصب می کنند و از پشت سر می آویزند.

 

مجله خانه ما