ایاصوفیه از زیباترین بناهای ساخت دست انسان هاست که در اعصار متمادی از بلاهای طبیعی و غیر طبیعی جان سالم به در برده است.
در سال ۳۶۰ میلادی بنایی توسط کنستانتین ساخته شد که به کلیسای حکمت مقدس شهرت یافت و تا سال ۴۰۴ میلادی که خشم اوباش آن را به ویرانی نکشانده بود، بعنوان کلیسای جامع مورد استفاده قرار می گرفت. با وجود این، یک سال بعد و در سال ۴۰۵ میلادی بنایی باشکوه تر و بزرگ‌تر از قبل توسط تودوسیوس دوم جایگزین کلیسای قبلی شد.
همچنین در قرون مختلف قسمت هایی نیز به این بنا اضافه شده که از آن جمله می توان به هشت ستونی که ” نروستین ” از بعلبک همراه با خود به قسطنطنیه آورد اشاره کرد. این بنــــا مدتها یکی از بزرگ‌ترین کلیساهای جامع جهان به شمار می‌رفت تا اینکه زلزله ای مهیب گنبد بزرگ و زیبای آن را فروانداخت. در پی این حادثه دولــــــت بیزانس از معمار معروف آن زمان یعنی ” تردیدات ” برای بازسازی بنا دعوت کرد.
حاجیا صوفیا (نام دیگر ایاصوفیه) در طول سال ها دچار تغییرات زیادی شد که از مهمترینشان تغییر کاربری اش از کلیسا به مسجد بـــود. محمود اول اولین فردی بود که در ظاهر ایاصوفیه تغییر ایجاد کرد و با اضافه کردن اماراتی از جمله مدرسه قرانی، کتابخانه و آشپزخانه به آن جلوه ی تازه ای داد و تغییرات اصلاحی بعدی را نیز سلطان عبدالله در بنا ایجاد کرد. بعد ها اتاتورک، ایاصــــــوفیه را به موزه تغییر داد.
جالب است بدانید اولین مهندس معمار دنــــیا که یک بـــنا را برای مقابله با زلزله تقویت کرده است، سینان ترک بود که توسط ساختن دو مناره در دو طرف ایاصوفیه، این بنا را در مقابل زلزله و زمین لرزه حفظ کرده و باعث شد تا مهندسان امروزی ایده ی وی را مورد تقدیر و ستایش خود قرار دهند.
در زیر گنـــبد ایاصوفیه یک سالن بزرگ قرار گرفته که وظیفه تحمل وزن گنبد را به عهده دارد. گنبد بر چهار ستون ۱۱۸ یاردی قرار دارد و اندازه ی محوطه ی آن ۲۶۰ در ۲۰ پاست که از سطح زمین ۲۱۰ پا فاصله دارد.
موزاییک ” دسیز ” در قرن ۱۲ الی ۱۳ میلادی به گالری فوقانی بنا اضافه شد. در دوره بیزانس این قسمت از بنا به خاندان شاهی و درباریان اختصاص داده شده بود تا از شرقی ترین قسمت آن شاهد اجرای مراسم نماز عشا باشند. در ابتدا گنبد گالری با موزاییک های پنتکوست و سرافم فرش شده بود، ولی پس از زلزله ی ۱۸۹۴ میلادی که باعث فروپاشی گنبد شد اکثرشان نابود شدند. بساری از اهالی ذوق و هنر معتقد اند که این موزاییک ها گنجینه هایی از فرهنگ و هنر دنیای ما بوده است.
در فرهنگ مسیحیان از این موزاییک ها برای به ترسیم چهره حضرت مسیح (ع) استفاده می کردند که خوشبختانه بقایایی از این موزاییک ها برای ما به یادگار مانده که در آنها چهره های حضرت مسیح همراه با مادرش در آنها به هنرمندانه ترین شکل ممکن طراحی شده است.
صحن مسجد پوشيده از مرمر و ديوارهاى آن با معرق هاى آجين شده به سنگ هاى قيمتى تزيين يافته است. در تزئينات بناى آن از فلزات گران‌بهاى منتسب به هنر بيزانسى استفاده شده است. ستون‌هاى مرمرين مسجد از معبد «آرتميس» و نيز از نقاط مختلف دنيا به آن جا آورده شده است. در حياط داخلى مسجد فواره‌هايى جهت وضو قرار دارد. در زوايه جنوبى مسجد به جاى گلدسته از جنس سنگ گلدسته‌اى آجرين بنا شده است. مسجد گنبدى بزرگ دارد. بخش‌هاى برنزى به كار رفته در قسمت جنوبى كتابخانه آثار هنرى نفيسى به شمار مى‌آيد. ديوارهاى اين بخش را تخته سنگ هاى ارزشمند و گران قيمتى پوشانده كه قدمت آن به قرن چهاردهم ميلادى باز‌مى‌گردد. مسجد اياصوفيه امروزه موزه‌اى باستانى به شمار مى‌آيد، كه در كنار آن‌مسجدى بزرگ بنا و به موزه پيوست شده است.
داستان هايى افسانه‌وار درباره علل ساخته شدن اين بنا وجود دارد. از جمله اين امپراتور ژوستينين شبى در خواب ديد كه پيرمردى در محل كنونى مسجد ايستاده است و سينى دردست دارد كه بر آن نقشه بنا رسم شده بود. آن پيرمرد به ژوستينين امر كرد كه بنا بر جزئيات آن‌نقشه كليسايى بسازد. ژوستنين هنگامى كه از خواب برخاست مهندس معمار خود را فرا خواند و دريافت كه او نيز همين رؤيا را ديده است. از اين روی اين كليسا را بنا كرد.
با وجود همه حوادث و مشکلات، ایاصوفیه همچنان پابرجاست که این نشان از عشق مومنان و توجه بی شائبه آنها به این مکان مقدس میباشد. ایاصوفیه نمونه بارزی از هنر باستانیان ماست که از گذشته برایمان به یادگار مانده است.
گردآوری: گروه وب‌گردی «تابناک باتو»
منابع: bayynat، 7ww.ir
