ریشه ضرب المثل جور کسی را کشیدن:
مفهوم این کنایه همین طور که می دانید یعنی مشکل کسی را به دوش کشیدن است؛ اما ببینیم جور آیا به معنی ستم است؟
پاسخ منفی است. جور یکی از خطهای جامهای باده نوشی در زمان قدیم است.
جامهای شراب دارای هفت خط بودند.نام هر خط به این شرح است:
1 ـ مزور
2 ـ فرودینه
3 ـ اشک
4 ـ ازرق
5 ـ بصره
6 ـ بغداد
7 ـ جور
پس جور بالاترین خط جام است. کسی را که شراب نوش قهار و حرفه ای بود هفت خط می نامیدند.
اگر کسی در باده نوشی به مرحله هفت خط نرسیده بود و از روی غرور از ساقی می خواست تا خط جور برایش پر کند. معلوم بود که درمانده می شد. دوستانش به خاطر حفظ آبرو و جلوگیری از ضایع شدن جور او را سر میکشیدند.
از كتاب كوچه ـ احمد شاملو
**********************
این اصطلاح را هنگامی به کار میبرند که کسی، دیگر از عهدهی انجام باقی ماندهی کاری بر نمیآید و از دیگری خواهش میکند تا کار او را به پایان برساند، یا برای هنگامی که کسی سختی و ناگواری امری را به جای دیگری تحمل نماید.
▬ این عبارت، از اصطلاحات میگساران و بادهنوشان بوده است که اکنون، دیگر در موارد گوناگون به کار برده میشود.
▬ جام جم یا جام جمشید که در گذشته نام جام شراب خواری بوده است، دارای هفت خط درجهبندی بوده است که هر کدام از این خطوط ظرفیت شراب خواران را نشان میداده است، در آن زمان اگر بادهنوشی حتی یک قطره از شراب خود را باقی میگذاشت، مورد سرزنش و تحقیر قرار میگرفت.
▬ از این رو، هر کس میکوشید جام را فقط تا آن اندازهای پر کند که میتواند آن را بنوشد.
▬ هفت خط جام جم از پایین به بالا عبارت بود از: ۱. خط مزور ۲. خط فرودینه (یا خط کاسهگر) ۳. خط اشک (یا خط در شکر، اصطلاح «اشکی بریز نیز در میان باده نوشان از این جا است). ۴. خط ارزق (یا خط شب) ۵. خط بصره (خطی که نزدیک به اعتدال بوده است) ۶. خط بغداد (که مشهورترین خط جام جم بوده است) ۷. خط جور (یا خط لب جام).
▬ خط جور خطی است که پیالهی شراب در آن جا، مالامال و سرریز شده و کمتر کسی از عهدهی نوشیدن آن بر میآمده است.
▬ بادهنوشانی که جام خود را تا خط جور پر مینمودند، ولی، از عهده نوشیدن همهی آن بر نمیآمدند به دیگری تعارف میکردند تا جور آنها را بکشند (بالا بکشند) و جام را خالی نموده و قطرهای از آن باقی نگذارند.
▬ و امروز این اصطلاح، برای هر خوراکی و نوشیدنی، و هر امر نیمه تمام به کار گرفته میشود.
▬ اصطلاح «هفت خط» نیز که برای افراد حرفهای و کار کشته به کار میرود، از همین حال است که اشاه به آن دارد که فلانی آخرشه.
منبع: فیلو جامعه شناسی
*****************************
عبارت بالا هم چون اشکی بریز از مصطلحات میگساری و میگساران است که چون میگساری بیش از آن توانایی باده نوشی نداشته باشد از دیگری خواهش می کند که جور اورا بکشد ، یعنی تمام یا باقیمانده محتوای پیاله را که میزبان یا ساقی یا جام گردان مجلس به او تعارف کرده است بنوشد تا قطره ای در آن نماند .
این عبارت که دیرزمانی صرفا در مجالس باده نوشی و میگساری مورد استفاده و اصطلاح بوده است رفته رفته در رابطه با خوردنیها و نوشیدنیهای غیرالکلی به کار گرفته شده در این گونه موارد هم چون پای تعارف و اصرار به میان آید و نخواهند دست رد بر سینه میزبان و متقاضی بگذارد از دیگران می خواهند که جورشان را بکشند و از آن خوراک یا نوشیدنی بخورند و نوش جان کنند .
جور واژه ای است عربی که از آن معانی ظلم و ستم و جفا و اعمال خلاف انصاف و وجدان از قبیل جور کردن و جور کشیدن و جورآمدن وجور بردن و جورپذیریعنی مظلوم و جور پیشه و جز اینها افاده می شود . در اصطلاح عرفانی هم جور به معنی بازداشتن به کار آمده که سالک را از سیر در عروج باز می دارد .
ولی عبارت جور کسی را کشیدن دو معنی دارد : معنی عام و معنی خاص . معنی عام در تداول عامه به جای کسی دیگر تحمل و تقبل امری صعب و ناگوارکردن است . اما درمعنی خاص که مورد بحث این مقاله است جور نام یکی از خطوط جام جم است که خط لب جام و پیاله باشد .
توضیح آن که جام شرابخواری در قدیم که آن را جام جم و جام جمشید هم می نامیدند هفت خط معین و مدرج داشت که نشانه های میزان باده گساری بود و باده نوش تا خطی شراب می ریخت یا می خواست که توانایی نوشیدن آن را داشته باشد چه در ارامنه قدیمه اگر باده نوش حتی یک قطره از شراب جامش را باقی می گذاشت خلاف ادب و نزاکت تلقی گردیده شرابخوار مورد ملامت و تحقیر و تخفیف قرار می گرفت .
اینکه باده گساران به هنگام باده گساری و پس از آنکه به حد اشباع رسیده اند به یکدیگرتعارف می کنند که جور مرا بکش واژه جور مقتبس از همین هفت خط جام جم است یعنی باقی را تو بنوش تا در جام چیزی باقی نماند .
منبع:iketab.com