بزرگترین ساعت نجومی دنیا کجاست؟

ارتفاع این برج 35 متر، قطر داخلی‌اش 14 متر و قطر خارجی آن 20 متر می‌باشد. منظر بیرونی بنا تا ارتفاع 5/2 متری به شکل 12 ضلعی و از آن جا تا زیر گنبد به صورت 36 ترک نیم ستونی ساخته شده است. برج رادکان دارای گنبد مخروطی شکل است که ساختمان آن احتمالاً در سال 607 قمری به پایان رسیده است.

این برج بر دشت میان توس و رادکان سایه افکنده و همتای دیگر آن نیز در گرگان وجود دارد که به رادکان غربی مشهور است. همین موضوع باعث شده برخی نام رادکان را با راه و مسیر هم پیوند بدانند چنان که «راد» و «رد» در زبان پهلوی به معنای نظم و ترتیب و «رده» آمده و برج رادکان در مسیر راه و جاده درست همین کار را می‌کند که از نامش پیداست.

تاریخ احداث برج رادکان را ماکس افن برشم آلمانی سال 600 و اندی و هرتسفلد سال 680 ذکر کرده‌اند. هرتسفلد برج را مقبره یکی از حکام مغول می‌داند که برخی وی را امیر ارغون مغول می‌دانند.‌ گدار مستشرق فرانسوی آن را آرامگاه یک زن و مطلع المشس آن را از آثار دیلمی‌ها می‌داند.

علاوه بر راهنمایی مسافران و مقبره به دلیل وجود منفذهایی به تعداد بروج دوازده‌گانه برخی برای این برج کارکرد تقویم و ستاره‌شناسی نیز قایل‌اند. برج رادکان، در روزگار اوج خود، تنها تعیین کننده فصل، سال و نوروز در جهان بوده است.

برج رادکان، که تصور می‌شد آرامگاه یکی از ایلخانیان است تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. این برج اثر ریاضی دان، ستاره شناس و دانشمند بزرگ ایرانی، خواجه نصیرالدین توسی است.

در ایران، شاید هیچ کس به اندازه مهندس آرین، پژوهشگر نجوم باستانی درباره رادکان پژوهش نکرده باشد. مهندس آرین که نتایج بررسی های خود را در کتاب «نگاهی دیگر به برج ها» گردآوری کرده، معتقد است که این برج سندی استواربر کار علمی خواجه نصیرالدین طوسی، منجم بزرگ ایران است و تاریخ منقوش بر کتیبه برج هم سال 660 هجری قمری را نشان می دهد که همزمان با پایان ساخت بناهای وابسته به رصد خانه مراغه است. 

یک كارشناس میراث فرهنگی می گوید: برج رادكان با توجه به كتیبه ای كه در این بنا باقی مانده است مربوط به قرن هفتم است كه به دوره ایلخانان مغول و پادشاهی هلاكوخان می رسد، براساس تحقیقاتی كه صورت گرفته است این برج به دستور وزیر مقتدر این پادشاه ایلخانی خواجه نصیرالدین طوسی ساخته شده است، اما این تحقیقات مستند نیست، براساس اطلاعاتی كه در كتاب قدیمی تاریخ جغرافیای «حافظ ابرو خافی» آمده است طراحی این برج را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت داده اند. این برج در قریه رادك واقع است و دارای 12دریچه بوده كه از هر دریچه آن نور وارد می شود. تا قبل از این بنا، كعبه زرتشت به عنوان یك ابزارمنحصر به فرد برای رصد آسمان و خورشید و تعیین زمان های مختلف كاربرد داشته است و بعد از ساخت برج رادكان این اثر تاریخی به عنوان ابزاری برای تعیین اعتدالین جایگزین شد. 

برج رادکان 12 دیوار خشتی پهن و بلند دارد که برج را به 12 بخش 30 درجه ای تقسیم می کنند. یعنی هر دیواره 30 درجه از زاویه افق را در برمی گیرد. این در حالی است که دیوارها دو به دو با هم موازی هستند و بر هر کدام از آنها، 365 ترک نی ستونی وجود دارد که برج را به 36 ترک 10 درجه ای تقسیم می کنند.

 

با این حساب، مشخص است که انتخاب مکان درها و دریچه ها در برج رادکان نمی تواند اتفاقی باشد. معماران بنا، دو دیوار موازی از 12 دیوار اولیه این برج را در راستای نصف النهار ساخته اند و راستای درها هم در امتداد طلوع زمستان و غروب تابستان است. جایی در پهنه برج که می توان با توجه به آنها چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را تعیین کرد.در حقیقت این درها طوری تعبیه شده اند که پس از حرکت 60درجه ای خورشید در افق، نور خورشید از دو در می گذرد و طلوع آغاز زمستان و غروب آغاز تابستان در افق برج دیده می شود. این راستاها پیش از بنای برج طراحی شده و اگر زمانی دیدید که طلوع از میان درها دیده می شود و به اوج جابجایی خود می رسد، باید بدانید که یلدا گذشته و آن روز شروع زمستان و دی ماه است.

          

 

 در زیر گنبد بنا هم 12 دریچه وجود دارد که به منجمان امکان پیدا کردن آغاز 4 ماه تعیین کننده سال یعنی فروردین، تیر، مهر و دی را می داد و به این ترتیب، آنها می توانستند شروع هر فصل را با قطعیت اعلام کنند. اما امکانات تشخیصی برج رادکان به همین جا ختم نمی شود و در تمام سال، زمانی که خورشید به اوج خود می رسد، می توان آفتاب و سایه را بر 2دیوار برج دید که به یک اندازه می شوند و نیم روز نجومی یا هنگام اذان ظهر را نشان می دهند.

برج رادکان دارای ویژگی هایی است که باعث افتخار ایرانیان بوده و تاکنون علی رغم پژوهش‌های صورت گرفته تنها بخشی از هویت نجومی برج آشکار شده است.