دانشجویی تقریبا «سرحال وارد مطب شد و قبل از آنکه بنشیند، بعد از سلام گفت: دکتر فشارم افتاده است؟ با خونسردی پرسیدم: کجا افتاده است؟ گفت: منظورت چیست؟ گفتم: تشریف ببر اونجایی که فشارت افتاده است، اونو بردار و بگذار سر جاش!
با تعجب پرسید: دکتر مرا مسخره می‌کنی؟ پاسخ دادم: اصلا قصد مسخره کردن شما را ندارم، ولی جمله‌ای که به کار بردی، در عالم پزشکی همینقدر بی‌مورد و عامیانه است؛ البته کاملا «به شما حق می‌دهم که این جمله را به کار ببرید، چون می بینیم در رسانه‌های جمعی هم به کار برده می‌شود.
آقای دکتر علیرضا داودی، پزشک دانشگاه خوارزمی و مسئول مرکز بهداشت (تهران) در گفت و گو با سایت «تابناک باتو» و بیان ماجرای بالا، مسائل و موضوعاتی را پیرامون بحث «فشار خون و افت آن» ارائه کردند که دانستن آن در این نوشتار خالی از لطف نیست.
دکتر داودی در پاسخ به این پرسش که «آیا واقعا فشار خون می‌افتد»، اظهار داشت: افتادن فشار خون اصطلاحی است که مردم همیشه به منظور توجیه ضعف جسمانی خود به کار می‌برند و متأسفانه بد‌تر از آن در دیالوگ‌های هنرپیشه‌ها در فیلم‌ها و سریال های تلویزیون نیز تکرار می‌شود.
آیا فشار خون کسی که با پای خودش به مطب یا درمانگاه مراجعه می‌کند و کمی بی‌حال است، افتاده است؟
می‌دانید خون در داخل محیط بسته‌ای که شامل رگ های خونی و قلب است، قرار دارد؛ بنابراین اگر قلب و رگ‌ها را ظرف بنامیم و محتویات آن را مظروف یا چیزی که داخل ظرف قراردارد بنامیم، با در نظر گرفتن فرض بالا، دو اتفاق می‌تواند موجب افت فشار خون شود:
١. بزرگ شدن ظرف
٢. کاهش مظروف با محتویات ظرفواضح است امکان تعویض ظرف و بزرگ شدن آن، که همان گشاد شدن عروق است، در شرایط معمولی امکان پذیر نیست.
و اما مظروف: در شرایط معمولی تنها و تنها در چهار حالت محتویات عروق و رگ‌ها که همان خون و پلاسماست کاهش می‌یابد:
الف) خونریزی ناگهانی و شدیدبه طوری که به یک باره دست کم ٢۵% از حجم خون از بدن خارج شود؛ مثل بریدگی‌ها یا ضربه‌های مهلکی که منجر به خونریزی شدید شود.
ب) اسهال و استفراغ شدید در صورتی که شخص قادر به جبران مایعات از دست رفته نشده باشد.
پ) سوختگی بالای ۵۵%در این شرایط چون از سطح پوست آسیب دیده مایعات بدن تراوش می‌شود، اگر جایگزین نشود، موجب افت فشار خون خواهد شد.
ت) گرمازدگی حضور در گرما به مدت طولانی یا فعالیت سنگین بدن در گرما و عدم جبران مایعات و املاح از دست رفته، البته در این شرایط نوشیدن آب خالص کمک کننده نیست، بلکه باید نوشیدنی‌های حاوی املاح، به ویژه سدیم یا همان نمک معمولی مصرف شود، در غیر این صورت ما شاهد افت فشار خون خواهیم بود.
نکتهٔ مهممتأسفانه آموزش غلط به ما گفته است فشار خون باید ١٢ روی ٨ باشد، در حالی که این مطلب صحیح نیست. علم پزشکی در شرایط معمولی، تنها فشار خون بالا را تعریف می‌کند، در صورتی که کسی خون یا مایعات موجود در رگ‌ها را از دست نداده باشد، فشار او هر چه باشد طبیعی است.
به ویژه این نکته در مورد خانم‌ها بیشتر صدق می‌کند. خانم‌ها در دوران جوانی و میانسالی، فشار خون ماکزیمم آن‌ها معمولا بین ٨ تا ۱۰ است و چون این افراد هرگز در شرایط سلامت، فشار خون خود را کنترل نمی‌کنند، تنها در زمان بیماری‌های معمولی مثل سرماخوردگی، عصبی شدن و... آن را اندازه می‌گیرند. متأسفانه پرسنل درمانی، بی‌درنگ، جمله ی «فشارت افتاده» را بیان می‌کنند.
نکتهٔ کاربردیبیشتر مواقع در درمانگاه‌ها و مطب‌ها که با تشخیص افت فشار خون، سرم تجویز و تزریق می‌شود، با توجه به اینکه این تشخیص غلط است و برای ظرف و مهم‌تر از آن مظروف که همان محتویات رگ های خونی است، اتفاقی نیفتاده، هنوز تزریق سرم به انتها نرسیده، بیمار با عجله سراغ دستشویی را می‌گیرد، زیرا حجم اضافی مایع وارد رگ‌ها شده و بدن چون به آن نیازی ندارد، آن‌ها را به سمت مثانه رانده است و شخص قبل از خروج از مرکز پزشکی، آن را تخلیه می‌کند، در حالی که اگر واقعا فشار خون افتاده باشد تا ساعت‌ها بعد هرگز شخص احساس دفع ادرار نخواهد داشت.
شاید لازم باشد اضافه کنم که تزریق سرم اگر به منظور رساندن داروهای لازم به بدن باشد، حکایتی دیگر دارد و معمولا بیماران در یکی از سه گروه قرار دارند:
١ - به دلیل استفراغ شدید امکان مصرف دارو به صورت خوراکی وجود ندارد.
٢- افرادی که دچار بیماری های سخت شده‌اند و رساندن فوری دارو به بدن آن‌ها از طریق ورید حیاتی است.
٣ - بیماران بستری در بیمارستان.
نکتهٔ پایانیتا زمانی که ما به مردم آموخته‌ایم برای بیماری‌های ساده همچون سرماخورگی به آمپول یا سرم نیاز دارند، همچنان جهان سومی خواهیم ماند.
باتشکر از این پزشک محترم ولی عوامل دیگری از جمله ضعف و یا آسیب عضله قلب و تغییر بافت عروق و... می تواند در فشارخون تاثیرگذار باشد.