تابناک باتو ـ یکی از سوالاتی که به خصوص برای کادر درمان به دلیل عدم تامین به موقع و کافی اسپوتنیک پیش آمده، امکان تزریق آسترازنکا پس از دوز اول اسپوتنیک و یا دریافت آسترازنکا بعنوان بوستر (دوز سوم) پس از دو دوز اسپوتنیک است؛ بنابراین، در اینجا به اطلاعات موجود در مورد استفاده ترکیبی از این دو واکسن می پردازیم.
در مردادماه امسال سرمایه گذار اسپوتنیک (RDIF) اعلام نمود که در یک کارآزمایی بالینی از ترکیب اسپوتنیک در دوز اول با آسترازنکا در دوز دوم، ایمنی بخشی بهتری به دست آمد که با هیچ عارضه خاص و اضافه تری همراه نبود و ابتلای مجدد به کووید۱۹ نیز اتفاق نیافتاد. البته این پژوهش بر روی ۵۰ نفر و در کشور آذربایجان انجام شده بود. این مطالعه نشان داد که در ۱۰۰٪ شرکت کنندگان آنتی بادی بر علیه پروتیین S ویروس ساخته شد، لذا به دنبال آن کمیته اخلاق پزشکی وزارت بهداشت روسیه مجوز کارآزمایی استفاده از این دو واکسن را در ابعاد وسیع تر صادر نمود که نتایج قطعی آن تا پایان امسال انتشار خواهد یافت. پیش از این در کشورهای امارات، بلاروس و آرژانتین هم مجوز مصرف آسترازنکا پس از اسپوتنیک صادر شده بود.
اکنون بحرین اسپوتنیک لایت (با ایمنی بخشی نزدیک به ۸۰٪) را برای افراد بالای ۱۸ سال بعنوان دوز سوم در کنار فایزر در کسانی که آن را پیشتر دریافت کردند تجویز میکند. امارات نیز اخیرا اسپوتنیک لایت را بعنوان دوز استاندارد و یا بوستر تایید نمود. قابل ذکر است که اسپوتنیک لایت همان دوز اول اسپوتنیک استاندارد با وکتور آدنوویروس Ad26 است.
در خصوص تولید آنتی بادی های ضد وکتور و خطر کاهش ایمنی ناشی از واکسن به دلیل تخریب دوز دوم به دلیل آشنایی بدن با وکتور، باید گفت که ترکیب آسترازنکا و اسپوتنیک باعث می شود که وکتورهایی کاملا متفاوت معرفی شوند که میتوانند از میزان پدیده anti-vector antubody بکاهند. در دوزهای استاندار اسپوتنیک آدنوویروس های متفاوتی استفاده شده (Ad26 در دوز اول و Ad5 در دوز دوم) و در آسترازنکا نیز از آدنوویروس شامپانزه استفاده شده که بدن انسان با آن آشنا نیست.
پروفسور بودو پلاچر از مدیران انستیتو ویروس شناسی دانشگاه Mainz میگوید تولید کنندگان معتبر واکسن های حاوی وکتور همانند آسترازنکا و اسپوتنیک در حال بررسی ترکیب این واکسن ها به دلایل مختلف از جمله افزایش ایمنی بخشی و مقابله با پدیده Anti-vector antibody (یا ایمنی ضد وکتور هستند) که حتی دولت بریتانیا نیز در آن سرمایه گذاری نموه که هدف آنها استفاده بهینه از ذخائر واکسن در جهان است، البته دکتر متیو اسنِیپ ویرولوژیست دانشگاه آکسفورد که مدیر این پژوهش است، می گوید دانشگاه در این طرح بیشتر به کاهش اثر ایمنی ضد وکتور علاقمند است، بخصوص برای دوز سوم (بوستر).
پروفسور ایان جونز از دانشگاه ردینگ نیز می گوید برخلاف ژن تراپی، در تولید واکسن از مقادیر جزیی وکتور استفاده می شود که این امر خود کاهنده پدیده ایمنی ضد وکتور است، بعلاوه اینکه وکتورها قدرت تکثیر در داخل سلول را نداشته و لذا آنتی بادی ناشی از حضور آنها در بدن و تحریک T-cellها بر علیه آنها چندان قوی نیست.
نتیجه می گیریم هم به لحاظ تئوری و هم از نظر نتایج اولیه پژوهش ها و کارآزمایی های بالینی موجود، استفاده از آسترازنکا پس از اسپوتنیک، چه بعنوان دوز دوم و چه بوستر از نظر علمی و عملی توجیه دارد، چون نه تنها ایمنی بخشی نسبتا بهتری در کارآزمایی ها داده، بلکه از اثر Anti-vector antibody نیز می کاهد و وکتورهایی کاملا متفاوت در وضعیت ترکیب این دو واکسن به بدن معرفی میشود که به ویژه در آسترازنکا که از آدنوویروس نا آشنا شامپانزه استفاده می کند، این امر بارزتر است.
دکتر حسن رودگری
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
هر دو دوز آسترازنکا از آدنوویروس تیپ 5 استفاده شده.