برج طغرل یکی از شاهکارها و زیبائیهای بر جای مانده تاریخ ایران، در منطقه ابن بابویه ، با گذشت بیش از 700 سال هنوز پا برجاست. این بنا با مساحت 48 متر مربع و ارتفاع حدود 20 متر با اسکلتی خشتی و آجری به صورت استوانهایی افراشته خود نمایی میکند.
در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سردر با معماری طرح رازی ساخته شده است و تقریباً تا ارتفاع ۴ متری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوارهای حدود ۱.۵ متر تشکیل شده و دیوارهای بالای ارتفاع ۴ متر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمایی میکند که رابطی بین قسمتهای تحتانی و فوقانی برج میباشد. دربها و قوسهای رازی که فشار فوقالعادهای را تحمل میکند و تو خالی بودن دیوارهای فوقانی به استحکام بنا کمک کرده و جنس خشت به کار رفته در برج که از زاج و خاک و سفیدهی تخم مرغ است بر استحکام آن میافزاید. از ویژگیهای جالب و منحصر به فرد این برج، کاربرد آن به عنوان یک ساعت آفتابی عظیم است.
از ویژگی های جالب و منحصر به فرد این برج، کاربرد آن به عنوان یک ساعت آفتابی عظیم است.بدین صورت که ترک های دور تا دور برج به گونه ای طراحی شده که با طلوع آفتاب در سمت شرق بنا، کم کم یکی از کنگره ها روشن می شود و آفتاب به درون آن می تابد. با گذشت نیم ساعت از طلوع خورشید، نصف کنگره روشن می شود و با گذشت یک ساعت از طلوع خورشید، یک کنگره به طور کامل روشن می شود.به همین ترتیب با گذشت دو ساعت دو کنگره و با گذشت سه ساعت سه کنگره روشن می شود، تا اینکه لحظه ای فرا می رسد که خورشید روی نصف النهار منطقه و در بیشترین ارتفاع خود از افق قرار می گیرد.
در این هنگام خورشید دقیقاً بالای سردر جنوبی برج قرار می گیرد، زیرا درب های برج کاملاً شمالی جنوبی بوده و روی نصف النهار واقع است.
نمای داخلی این برج به صورت استوانه و نمای بیرونی آن از 24 کنگره با زوایههای حاده تشکیل شده است. دیوارهای بالای ارتفاع 4متر به صورت تو خالی طراحی شده است و وسط آن پلکانی به عنوان رابطی میان بخشهای زیرین و بالایی برج در ضلع شمالی بنا وجود دارد.
سازنده این برج در کف آن و کنارههای دیوارها ، کانالهای گذر هوا تعبیه کرده است که این کانالها مانع از رطوبت بنا میشود.
استاد سازنده این برج کاربردهایی را در جاودانه ساختن آن بکار برده و معماری پنهانی هم برای پی بردن به اسرار آن عجین کرده است.
این برج علاوه بر آن که یادآور فرزانگان و دلاوران عصر خود هست استاد سازنده آن کاربردهای دیگری را در جاودانه ساختن آن به کار برده و معماری پنهانی را برای پی بردن به اسراری با آن عجین کرده است. از جمله کاربرد این برج استفاده در شبهای تار با استفاده از روشن کردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمای مسافران جاده ابریشم که از جانب خراسان به جانب ری میآمدند، بوده و در روز احتیاجات گاه شماری مردم را مرتفع نموده است.
در کتاب پاسکال کوست (منتشر شده در زمان محمدشاه قاجار) دو نقاشی و یک طراحی کامل همراه با گنبد، از این برج وجود دارد و نام آن را برج نیمه ویران خلیفه یزید آورده است.
اختلافات فراوانی میان کارشناسان و مورخان دربارهی شخصیت مدفون در این بنا وجود دارد. عدهای آن را آرامگاه طغرل بیک سلجوقی میدانند و در مجملالتواریخ اینگونه آمده است که « سلطان طغرلبیک شهر ری وفات رسید و تربتش آنجا برجاست ».
مورخ نامی ترکیه، فارق سومر نیز محل دفن طغرل را همین مکان میداند. عدهای دیگر از نویسندگان این مکان را محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم میدانند.
در کتاب جامع ری باستان تالیف حسن کریمیان نیز آمده است که گروهی این بنا را منتسب به فخرالدوله میدانند.
استاد سید محمد طباطبایی با توجه به تحقیقات مفصلی که پیرامون این اثر تاریخی و شخصیت مدفون در آن داشته است این بنا را متعلق به ابراهیم الخواص میداند.
بنا به حکایت مرحوم سید محمد محیط طباطبائی که خود نیز بنا به وصیتش در زاویه شمالی برج دفن شده است، این برج نه تنها آرامگاه طغرل سلجوقی و مادرش ، بلکه مرقد بسیاری از فرزانگان و دانشمندان عصر سلجوقی است که این بقعه به پاسداشت عظمت آنها بنا شد.
برج طغرل برای نخستین بار در سال 1301 شمسی بازسازی و پس از آن لوحه ای مرمر بر سردر بنا نصب شد.
اوایل دههٔ 70 بار دیگر این بنا مورد بازسازی قرار گرفت و بطور جدی در نیمهٔ سال 1377 آغاز و در زمستان 1379 به پایان رسید.
این اثر کهن با شماره 147در سال 1310شمسی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
گردآوری: گروه وب گردی «تابناک باتو»
منابع: همشهری، ویکی پدیا، seeiran ، عصرایران