اوتیسم یک نوع اختلال رشدی است که عوامل آن شامل اختلال و ضعف در روابط و تعاملات اجتماعی و رفتارها و/یا علایق تکراری یا کلیشه‌ای می‌باشد. اوتیسم معمولاً یک مشکل مادام العمر است، اما انجام برخی مداخلات رفتاری و روش‌های درمانی، چه در كودكان و چه در بزرگسالان مبتلا به اوتیسم، می‌تواند باعث کاهش علائم و افزایش مهارت‌ها و توانایی‌های فرد شود. وضعیت هر کودک و بزرگسال مبتلا به اوتیسمی کاملا منحصر به فرد است. به همین دلیل، برنامه درمان اوتیسم متناسب با نیازهای خاص هر بیمار شخصی‌سازی می‌شود. بهترین حالت آن است که هرچه سریعتر مداخلات درمانی شروع شوند تا فواید آنها برای تمام عمر فرد ادامه داشته باشد.
اوتیسم چیست؟
اختلال اوتیسم به گروهی از اختلالات پیچیده گفته می‌شود که بر رشد مغز تأثیر می‌گذارند. اوتیسم معمولاً در حوزه‌های زیر فرد را دچار مشکل می‌کند:
- روابط اجتماعی
- تعاملات اجتماعی
- الگوهای محدود شده یا تکراری رفتارها ، علایق یا فعالیت‌ها
اوتیسم ممکن است با مشکلاتی چون ناتوانی ذهنی ، تأخیر یا عدم رشد زبانی و بیانی، مشکل در هماهنگی حرکتی و یا تمرکز و توجه و مشکلات جسمانی نیز همراه باشد.
اوتیسم در مراحل اولیه رشد مغز رخ می‌دهد. با این حال ، علائم رفتاری اوتیسم بین سنین دو تا سه سالگی خود را نشان می‌دهند. افراد مبتلا به اوتیسم در تعاملات اجتماعی و نیز تفسیر و استفاده از ارتباطات کلامی و غیر کلامی در زمینه‌های اجتماعی مشکل دارند. حداقل دو مورد از مشکلات رفتاری زیر در افراد مبتلا به اوتیسم وجود دارد:
- علایق انعطاف ناپذیر
- اصرار بر حفظ یکنواختی یک محیط یا یک روال
- رفتارهای حرکتی و حسی تکراری
- بیشتر یا کمتر از حد نرمال بودن واکنش‌ها نسبت به محرک‌های حسی
شدت این رفتارها معمولا از خفیف تا شدید متغیر است و منجر به اختلالات عملکردی می‌شوند. بر اساس شدت اختلالات، نیاز فرد از یک حمایت نسبی تا پشتیبانی بسیار شدید متغیر خواهد بود. با توجه به این که علائم، شدت و اختلالات عملکردی اوتیسم در افراد مختلف بسیار متفاوتند، در برخی از افراد ممکن است علائم ناشناخته باقی بمانند.
ابتلا به اوتیسم چقدر شایع است؟
- از هر 68 کودک، 1 کودک به اوتیسم مبتلا است.
- از هر 42 پسر، 1 پسر به اوتیسم مبتلا است.
- از هر 189 دختر ، 1 دختر به اوتیسم مبتلا است.
- پسران تقریبا 5 برابر بیشتر از دختران به اوتیسم مبتلا می‌شوند.
- آمارهای رسمی از اوتیسم حاکی از آن است که میزان شیوع آن در سال‌های اخیر سالانه 10 تا 17 درصد افزایش یافته است.
چه عواملی باعث اوتیسم می‌شود؟
چندین دهه شواهد علمی، حاکی از تاثیر شدید عوامل ژنتیکی در ابتلا به اوتیسم است. اما در حال حاضر ، عوامل ژنتیکی خاص فقط در 10 تا 20 درصد از مبتلایان اوتیسم قابل شناسایی هستند. این موارد شامل سندرم‌های ژنتیکی خاص مرتبط با اوتیسم و تغییرات نادر در کد ژنتیکی است. احتمالاً در آینده شناسایی عوامل ژنتیکی دخیل در ابتلا به افزایش خواهد یافت زیرا فناوری‌های شناسایی تغییرات ژنتیکی بسیار جزئی و ارتباط آنها با اوتیسم رو به بهبودند . تنها عوامل خطر ثابت شده دیگر برای بیماری اوتیسم ، بالا بودن سن پدر و مادر و کم بودن وزن و نارس بودن نوزاد در هنگام تولد است.
علائم اوتیسم
شدت علائم اوتیسم از خفیف تا بسیار شدید و ناتوان‌کننده متغیر است. وضعیت هر کودکی منحصر به فرد است. اما موارد زیر زنگ خطرهایی هستند که نشان می‌دهند یک کودک در معرض ابتلا به اوتیسم قرار دارد. اگر فرزند شما هر یک از این علائم را داشت، لطفاً هر چه زودتر با یک پزشک تماس گرفته و از او بخواهید وضعیت کودکتان را ارزیابی کند:
- واکنش نشان ندادن یا واکنش‌های نامناسب نشان دادن وقتی که نام کودک را صدا می‌زنید.
- لبخند نزدن و نخندیدن و یا انجام ندادن دیگر رفتارهایی که حاکی از شادی کودک هستند تا شش ماه یا بیشتر.
- واکنش نشان ندادن نسبت به لبخند ( و جواب دادن با لبخند)، به صدا ( با سر و صدا کردن) و دیگر حالات چهره تا نه ماه
- عدم بروز هرگونه بازی آوایی ( اصطلاحا غان و غون کردن! ) تا 12 ماه
- عدم بروز هرگونه تبادل و کنش و واکنش رفتاری مثل نشان دادن یک چیز، اشاره کردن به یک چیز، کشیدن دست (به عنوان تلاش برای گرفتن چیزی) و یا دست تکان دادن تا 12 ماه
- هیچ کلمه‌ای را به زبان نیاوردن تا 16 ماه
- هیچ عبارات معنی‌دار و دو کلمه‌ای را تا 24 ماه به زبان نیاوردن ( که البته منظور از این عبارات معنا دار تقلید و یا تکرار گفتار نیست)
- از دست دادن هر نوع توانایی در گفتار ، غان و غون کردن، یا مهارت‌های اجتماعی در هر سنی
تشخیص توسط متخصص اوتیسم
هیچ نوع آزمایش بیولوژیکی برای تعیین اوتیسم وجود ندارد. با این حال، پزشکان ، روانشناسان و متخصصین گفتاردرمانی که به طور خاص در رابطه با اوتیسم آموزش دیده می‌توانند آزمایشاتی برای تشخیص آن انجام دهند. این آزمایشات ممکن است شامل ثبت و ضبط مشاهدات رفتاری خاص اوتیسم باشند. صحبت و مصاحبه با والدین نیز در تشخیص اوتیسم مفید است. والدین معمولاً اولین کسانی هستند که متوجه علائم رفتاری غیرمعمول کودک خود شده و به حس و غریزه خود اعتماد کرده و برای انجام ارزیابی غربالگری به پزشک مراجعه می‌کنند. پس از آن پزشک ممکن است کودک را به یک متخصص اوتیسم ارجاع دهد.
درمان اوتیسم کودکان و بزرگسالان
روش‌های درمانی بسیاری برای درمان اوتیسم وجود دارد. این روش‌ها شامل تحلیل کاربردی رفتار ، آموزش مهارت‌های اجتماعی ، کاردرمانی ، فیزیوتراپی ، درمان یک‌پارچگی حسی و استفاده از فناوری‌های کمکی هستند.
به طور کلی انواع درمان برای اوتیسم را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم کرد:
- رویکردهای رفتاری و ارتباطی
- رویکردهای رژیم غذایی
- دارو درمانی
- طب مکمل و جایگزین
رویکردهای رفتاری و ارتباطی
رویکردهای رفتاری و ارتباطی که به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می‌کنند مواردی هستند که علاوه بر مشارکت خانواده ، ارائه یا بهبود ساختار (تحت کنترل در آوردن)، جهت‌دهی و نظم و سازماندهی را نیز برای کودک فراهم می‌کنند.
تحلیل رفتار کاربردی
یکی از روش‌های درمانی مورد توجه برای مبتلایان به اوتیسم ، روش "تحلیل کاربردی رفتار" نامیده می‌شود. روش تحلیل کاربردی رفتار در بین متخصصان بهداشت و درمان بسیار مورد قبول بوده و در بسیاری از مدارس و کلینیک‌های کاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تحلیل کاربردی رفتار برای بهبود مهارت‌های مختلف، رفتارهای مثبت را در کودکان مبتلا به اوتیسم تشویق کرده و رفتارهای منفی را تضعیف می‌کند. پیشرفت کودک بر اساس این روش ردیابی و اندازه‌گیری می‌شود.
تحلیل کاربردی رفتار انواع مختلفی دارد. در اینجا چند نمونه از آنها ارائه شده است:
- آموزش کارآزمایی گسسته DTT)): آموزش کارآزمایی گسسته (یا آموزش اهداف خرد و تحلیلی) یک شیوه تدریس است که از یک سری آزمون برای آموزش هر مرحله از یک رفتار یا واکنش دلخواه استفاده می‌کند. هر درس به ساده‌ترین بخش‌های خود تقسیم می‌شود و از پاداش مثبت برای پاداش دادن به واکنش‌ها و رفتارهای صحیح استفاده شده و واکنش‌های نادرست کودک نادیده گرفته می‌شوند.
- مداخله رفتاری فشرده اولیه (EIBI): این روش هم یکی از انواع تحلیل کاربردی رفتار برای كودكان بسیار كوچك مبتلا به اوتیسم است، که معمولاً كمتر از 5 سال و اغلب كمتر از 3 سال سن دارند. مداخله رفتاری فشرده اولیه، از یک روش تدریس بسیار ساختارمند برای ایجاد رفتارهای مثبت (مانند ارتباطات اجتماعی) و کاهش رفتارهای ناخواسته (مانند تنفر ، پرخاشگری و آسیب دیدگی به خود) استفاده می‌كند. در EIBI هر کودک تحت نظارت یک بزرگسال متخصص آموزش دیده، در یک فضای جداگانه آموزش می‌بیند.
- مدل اولیه دنور (ESDM): این روش هم یکی از انواع تحلیل کاربردی رفتار برای کودکان مبتلا به اوتیسم در سنین بین 12 تا 48 ماهگی است. در روش مدل اولیه دنور ، والدین و درمانگران از بازی و فعالیت‌های مشترک برای کمک به پیشبرد مهارت‌های اجتماعی ، زبانی و شناختی در کودکان استفاده می‌کنند.
- آموزش پاسخ محور (PRT): هدف روش PRT آن است که انگیزه کودک را برای یادگیری ، نظارت بر رفتارهای خود و آغاز ارتباط با دیگران افزایش دهد. به نظر می‌رسد که بروز تغییرات مثبت در این رفتارها تأثیرات گسترده‌ای بر سایر رفتارها دارد.
- مداخله کلامی رفتار VBI) ): این روش نیز نوعی تحلیل کاربردی رفتار است که بر آموزش مهارت‌های کلامی تمرکز دارد.
روش‌های درمانی دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی کامل برای کودکان مبتلا به اوتیسم به کار روند.
فناورهای کمکی
استفاده از فناوری‌های کمکی ، از جمله دستگاه‌هایی مانند تابلوهای ارتباطی و تبلت، می‌تواند به افراد مبتلا به اوتیسم در ارتباط و تعامل با دیگران کمک کند. به عنوان مثال ، در سیستم ارتباطاتی تبادل تصویر (PECS) از نمادهای تصویری برای آموزش مهارت‌های ارتباطی استفاده می‌شود که در آن به فرد یاد می‌دهند از سمبل‌های تصویری برای پرسش و پاسخ به سؤالات و گفتگو استفاده کند. بعضی دیگر از مبتلایان به اوتیسم ممکن است از تبلت به عنوان یک وسیله برای تولید گفتار یا ارتباط برقرار کردن استفاده کنند.
کاردرمانی
کاردرمانی مهارت‌هایی را آموزش می‌دهد که به فرد کمک می‌کنند تا حد ممکن مستقل زندگی کند. این مهارت‌ها ممکن است شامل لباس پوشیدن ، غذا خوردن ، حمام کردن و ارتباط با مردم باشد.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
آموزش مهارت‌های اجتماعی، شامل آموزش مهارت‌های لازم برای تعامل با دیگران ، از جمله مهارت گفتگو و مهارت حل مسئله می‌باشد.
گفتاردرمانی
گفتاردرمانی به بهبود مهارت‌های ارتباطی فرد کمک می‌کند. برخی از افراد مبتلا به اوتیسم قادر به یادگیری مهارت‌های ارتباط کلامی هستند. اما برای برخی دیگر، استفاده از حرکات یا تابلوهای تصویری عملی‌تر و واقع‌بینانه‌تر است.
رویکردهای مبتنی بر رژیم غذایی
رژیم‌های غذایی درمانی برای رفع علائم اوتیسم تدوین شده‌اند. برخی از مداخلات زیست-پزشکی (بیومدیکال) مستلزم تغییر در رژیم غذایی هستند. چنین تغییراتی می‌تواند شامل حذف برخی غذاها از رژیم غذایی کودک و استفاده از مکمل‌های ویتامین یا مواد معدنی باشد. درمان‌های مبتنی بر رژیم غذایی بر این عقیده مبتنی هستند که آلرژی غذایی یا کمبود ویتامین و مواد معدنی باعث علائم بیماری اوتیسم می‌شوند. برخی از والدین احساس می‌کنند که تغییر رژیم غذایی در نحوه عملکرد یا احساس فرزندشان تفاوت ایجاد می‌کند.
اگر به فکر تغییر رژیم غذایی فرزندتان هستید ، ابتدا با یک پزشک و یا متخصص تغذیه صحبت کنید تا مطمئن شوید تغییر برنامه غذایی کودک شما همه ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای رشد و نموش را تامین می‌کند.
دارودرمانی
هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند اوتیسم یا علائم اصلی آن را درمان کند. با این حال، داروهایی هستند که می‌توانند به برخی از افراد مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا عملکرد بهتری داشته باشند. به عنوان مثال، دارو ممکن است به مدیریت سطح بالای انرژی ، ناتوانی در تمرکز ، اضطراب و افسردگی ، واکنش‌پذیری رفتاری ، خودزنی یا تشنج کمک کند.
این داروها ممکن است تاثیر یکسانی بر همه کودکان مبتلا به اوتیسم نداشته باشند. در این خصوص کار با درمانگر متخصصی که در معالجه کودکان مبتلا به اوتیسم تجربه دارد بسیار مهم است. والدین و درمانگران باید از نزدیک پیشرفت و واکنش‌های کودک را در زمان مصرف دارو تحت نظر بگیرند تا مطمئن شوند عوارض جانبی منفی درمان از مزایای آن بیشتر نیست.
روش‌های طب مکمل و جایگزین
برخی از والدین و درمانگران، برای تسکین علائم بیماری اوتیسم، از روش‌هایی غیر از روش‌هایی که معمولاً متخصصان اطفال توصیه می‌کنند، استفاده می‌کنند. این روش‌های درمانی با عنوان درمان‌های مکمل و جایگزین شناخته می‌شوند. درمان‌های مکمل و جایگزین به استفاده از محصولات و یا خدماتی اطلاق می‌شود که در کنار طب متداول و یا به جای آن به کار می‌روند. این روش‌ها ممکن است شامل رژیم‌های غذایی خاص ، مکمل‌های غذایی ، روش کی لیت (درمانی برای حذف و خارج کردن فلزات سنگین مانند سرب از بدن) ، روش‌های بیولوژیکی (به عنوان مثال استفاده از سکرتین) و یا طب ذهن-بدن باشد.
اثربخشی بسیاری از این درمان‌ها هنوز مورد مطالعه و تحقیق قرار نگرفته است. علاوه بر این، در یکی از مطالعات انجام شده در مورد روش کی لیت، شواهدی از آسیب زدن این روش دیده شده در حالی که هیچ مدرکی مبنی بر اثرگذاری آن در معالجه کودکان مبتلا به اوتیسم وجود ندارد. تحقیقات فعلی نشان می‌دهند که حدود یک سوم والدین کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است درمان‌های مکمل را امتحان کرده باشند، و تا 10٪ از این والدین ممکن است درمانی را برای کودک مبتلا به اوتیسمشان به کار برده باشند که بالقوه خطرناک است. به همین دلیل قبل از شروع چنین درمان‌هایی ، حتما با پزشک کودک خود صحبت کنید.
چشم انداز افراد مبتلا به اوتیسم چیست؟
در بسیاری از موارد ، علائم اوتیسم با بزرگتر شدن کودک کمتر می‌شود. والدین کودکانی که مبتلا به اوتیسم هستند باید انعطاف‌پذیر و آماده پذیرش و سازگاری با درمان‌های مورد نیاز کودک خود باشند. برخی از مبتلایان به اوتیسم می‌توانند به زندگی معمولی خود ادامه دهند، اما اغلب آنها با افزایش سن به خدمات و حمایت نیاز دارند. تحقیقات در زمینه اوتیسم شامل مطالعاتی در مورد تشخیص زود هنگام ، پیشگیری ، علل، تشخیص و درمان اوتیسم است.
