غلط‌های عربی در مهد حوزه علمیه

اختصاصی «تابناک باتو» ـ شهر مقدس قم، مَهد و خاستگاه «حوزه علمیه» است و بدین مناسبت از سرتاسر ایران و جهان، مشتاقان دانش و معارف اسلامی برای آموختن و تحصیل علوم دینی به آن رهسپار می‌شوند. همان طور که می‌دانیم لازمه دانستن علوم دینی در آیین اسلام، دانستن و اِشراف به زبان و لغت عربی است، زیرا قرآن کریم و روایات هدایتگر معصومان (ع) جُملگی به این زبان قاعده‌مند و با ضابطه شرف صدور یافته اند و در اهمیتِ دانستن زبان عربی همین بس که خداوند سُبحان از طریق همین زبان با بشر خاکی سخن گفته، نسخه‌های سعادت دنیا و آخرت او را به استواری بیان فرموده و این گونه بِدان شرافت بخشیده است.

به رغم این که شهر قم با علوم دینی و زبان عربی که وابسته به آن دانش‌هاست، قرن‌های متمادی گره خورده و از سویی از این شهر، فقهیان و محدثان نامور و نامدارِ پارسی گوی فراوانی ظهور یافته اند که عمده آثارشان به زبان عربی بوده، ولی با افسوس و دریغ فراوان، امروز نمونه‌های متعددی از غلط‌های عربی (غلط‌های نَحوی و دستوری و غلط‌های املایی) را در سطح شهر مشاهده می‌کنیم که نشانگر ضعف مدیریت فرهنگیِ موجود در نهاد‌ها و سازمان‌های اجرایی و همین طور پایین آمدن سطح سواد و دانش در جامعه و عدم استفاده از کارشناسان مجرب در این زمینه است و به طور کل در این فقره نیاز به اصلاح و سامان جدی در اصل و فرع قضیه احساس می‌شود. به همین منظور در این جُستار به چند نمونه از این کژی‌ها و ناراستی‌ها اشاره می‌کنیم.

۱- ضمیر مونث برای شخص مُذکَّر

در زبان و لغت عربی کلمات و ضمایر، حالت «مونّث» و «مُذکّر» (زنانه و مردانه) دارند. شهرداری قم بدون توجه به این قاعده معروف و مشخص در زبان عربی در سطح شهر به طور سلیقه‌ای عمل می‌کند مثلا در این نمونه، ضمیر متصل «ها» را که مربوط به جنس مونث است برای وجود شخیص حضرت امام رضا (ع) که شخصی مذکر است در نظر گرفته است که اگر می‌فهمیدند این نوشتار، کار بسیار زشت و قبیحی است و رسوایی و آبرو ریزی بزرگی برای آن سازمان عریض و طویل به شمار می‌رود.

مگر شهرداری محترم قم واحد فرهنگی ندارد؟ مگر ناظر بر اجرای امور ندارد؟ مگر مشاور علمی یا فرهنگی ندارد؟ این همه افراد باسواد و فرهیخته علمی اعم از روحانی و دانش آموختگان دانشگاهی در زمینه‌های ادبیات و مترجمی زبان عربی در این شهر زندگی می‌کنند، چرا به شکل حرفه‌ای از دانش آن‌ها در این خصوص استفاده درست نمی‌شود؟
از سوی دیگر این شهر، مهد و خاستگاه «مرکز حدیثی شیعه» و همچنین «حوزه علمیه» است. آیا به راستی مشاوری لایق برای شهرداری معظم قم حتی برخاسته از این حوزه دانشی نیز وجود نداشته است؟ شهر دانشمند پَروَری که بسیاری از بزرگان و محدثان آن از قرن‌ها پیش تا کنون کتاب‌های خود را به زبان عربی نگاشته اند و پیشینه‌ای قوی در این تخصص دارند. با این اوصاف چرا این شهر، امروز از نظر سطح مدیریت فرهنگی به چنین سطح نازلی دچار شده است؟

در این زمینه «شورای اسلامی شهر» نیز مقصر است، زیرا اقدامات فرهنگی و همچنین تصویب نام‌ها و تعامل سازنده با شهرداری از عمده مسئولیت‌های آنان در قانون است که در این خصوص اهمال کاری می‌شود.

۲- ضمیر مذکر برای شخص مونث

چنان که در نمونه پیشین بیان شد در عربی برای زن و مرد از ضمایر مخصوص به خود استفاده می‌شود در اینجا شهرداری قم برای حضرت معصومه (س) که یک زن است بر خلاف قواعد دستوریِ زبان عربی از ضمیر مذکر و مردانه «ه» استفاده نموده است که تکرار همان فاجعه بی دانشی قبل و سَرسری گرفتن کار‌هاست.

البته در تابلو از نظر زبان و ادبیات انگلیسی نیز اشتباه وجود دارد در قسمت «کوچه یکم»، واژه «یکم» به انگلیسی به حسب این که عدد مزبور از اعداد ترتیبی (Numbers Ordinal) است به شکل ۱st باید نوشته شود که مخفف کلمه First در آن زبان است، اما شهرداری کلانشهر قم خیلی ناشیانه ۱th نوشته است. شهرداری در سطح شهر، نه عربی را که زبان بین المللی جهان اسلام و همچنین زبان علمی دین است به شکل صحیح و درست می‌نویسد و نه زبان انگلیسی را که زبان علمی و بین المللی روز است و واقعا با این سطح از سواد در میان چنین نهاد‌های اجرایی در کشور به کجا رفته ایم و به کجا خواهیم رسید؟ اگر هیچ جای ایران، عربی را درست ننویسند از مسئولان و متولیان فرهنگی شهر قم توقع بیشتری می‌رود که آن را درست و صحیح و بر اساس قاعده و اسلوب آن زبان بنویسند و همانند مثال‌هایی که یاد آور شدیم جای زن و مرد را این چنین ناشیانه و ناپسند تغییر ندهند.

این اشتباه آشکار را «موکِب محبین حضرت معصومه (س)» به عنوان مرکزی فرهنگی و مذهبی نیز در قم مرتکب شده است که در زیر می‌توانید آن را مشاهده کنید!

واقعا چه باید گفت؟ نه به آن «قُم المُقدَّسَه» غلیظ و عربی، نه به آن (سلام الله علیه) که نادرست و بسیار قبیح است!

۳- ضمیر جمع برای دو نفر (مُثَنّی)

پایین بودن سطح سواد در زمینه‌های مختلف از جمله زبان عربی محدود به شهرداری قم نمی‌شود بلکه «سازمان اوقاف و امور خیریه» نیز اشتباه آشکاری در این حوزه دارد که جای بسی تعجب و شگفتی است. بقعه مطهر «امامزاده ابراهیم و احمد (ع)» برای مردم قم و حتی مسلمانان و شیعیان خارج از کشور بسیار مورد توجه و عنایت است و روزانه افراد فراوانی به زیارت آن بارگاه معنوی مشرف می‌شوند.

چنان که ملاحظه نمودید باز نیز قواعد و دستور زبان عربی در کاشیکاری جدید این آستان مقدس به صورت درست و اصولی بر طبق قواعد عربی اجرا و پیاده نشده است و برای دو نفر مرد (دو امامزاده) که باید از «ضمیر متصل» به شکل «مُثَنّی» (دو دو) یعنی: «هما» استفاده شود از «ضمیر متصل جمع مذکر» یعنی: «هم» استفاده شده است که این ضمیر بر طبق قواعد عربی برای سه نفر و بیشتر استفاده و استعمال می‌شود در حالی که در این بقعه شریف تنها دو نفر مدفون هستند نَه ۳ نفر و بیشتر. با ناراحتی و اندوه بسیار باید به مسئولان محترم فرهنگی در شهر قم گفت: یا اصلا عربی ننویسید یا اگر می‌نویسید، آن را درست و صحیح بنویسید. دقت نظر تنها در فرمول‌ها و مباحث ریاضی، فیزیک، شیمی و امثال این‌ها نیست در حوزه علوم انسانی و ترجمه نیز باید به همان اندازه دقت و حوصله به کار گرفته شود تا مبادا واقعیت وحقیقت وارونه جلوه کند.

۴- استفاده از ضمیر مفرد مونث برای جمع

در ابتدای «بلوار زائر» که محل رفت و آمد زائران حرم حضرت معصومه (س) است شهرداری این تابلو را نصب نموده است!

در قسمت ضمیر برای سلام و درود به «اهل بیت» (ع) باید از «ضمیر جمع مذکر» استفاده شود، ولی شهرداری از «ضمیر مفرد مونث» استفاده کرده است و صحیح عبارت عربی این است: «سَلامُ اللهِ عَلَیهِم».
این قبیل غلط‌های عربی که نشانه بارز بی سوادی، آن هم در «مهد حوزه علمیه» است در واقع بی احترامی آشکاری است به شعور مردم «با فرهنگ» و «دانش دوست» شهر قم و هر کسی که وارد این شهر می‌شود.

۵- استفاده از ضمیر مفرد مونث به جای ضمیر جمع مذکر

در مسجد «چهارده معصوم (ع)» در خیابان «محلاتی» قم، مورد عجیب دیگری به نظر می‌رسد. برای ترکیب «چهارده معصوم» در «جمله اسمیه دعایی» از «ضمیر مفرد مونث» برای «جمع مذکر غائب» استفاده شده است آن هم چه جمعی، جمع چهارده نفره! علاوه بر آن، الف. و لامِ کلمه «سلام» را نیز قرار نداده اند. یعنی دو کلمه عربیِ ساده و معمولی نوشته اند، ولی هر دو از نظر دستوری نادرست است. همان طور که می‌دانیم، صحیح این عبارت دعایی (عَلیهِمُ السَّلامُ) می‌شود و چه اشتباه فاحشی که در شهر «قُنوت و قُنَّبیط و قَنَوات» با افتخار آن را این چنین بر تارَک مسجد کاشیکاری کرده اند؟ چرا «امام جماعت مسجد» و همچنین کسانی که در سمت‌های «رسیدگی به امور مساجد» در این شهر هستند و عمدتا صِبغه فرهنگی و علمی دارند، در شهری که مرکز علمای دین است، این ایراد و نگارش نازیبا را متوجه نشده اند و در صدد اصلاح و تغییر آن برنیامده اند؟

۶-واژه «مَعرِفَه» بعد از حرف نداء «یا»
این تابلو به مناسبت ایام شهادت جانگداز امام حسین (ع) در بلوار «زائر»، نزدیک به حرم مطهر حضرت معصومه (س) نصب شده که امام حسین (ع) را در مقام توسل جستن با یکی از ویژگی‌ها و صفاتشان مورد ندا و خطاب قرار داده است. اما غلط و اشکال نحویِ بارز و آشکاری در این تابلو وجود دارد که به هیچ عنوان قابل اغماض و بخشش نیست.

چنان که می‌بینیم «حرف نداء» در اینجا حرف «یا» است و مُنادا «التابع»، ولی از نظر قواعد عربی حضور این منادای «مَعرِفَه به الف. و لام» به این شکل، درست و صحیح نیست، زیرا در این جا طبق قاعده نحو، باید کلمه منادا به شکل «نَکره» باشد مگر آن که بعد از «اَیُّها» و «اَیَّتُها» - بسته به جنس کلمه مذکر یا مونث - قرار گیرد، با توجه به این که لفظ «تابع» در این نمونه در جایگاه «مُنادای شِبه مُضاف» قرار گرفته و مُعرَب منصوب است، لذا عبارت صحیح این است: «یا تابعاً لمرضاة الله» (ای پیرو خشنودی خداوندگار!)

حتما متن این تابلو را شخص به ظاهر با سواد و متخصصی نوشته است و این جاست که دیگر حرفی برای گفتن نمی‌ماند و باید از عمق وجود برای فرهنگ آموزشی موجود درکشورمان تأسف خورد.

گفت: باید حد زند هُشیار مردم، مست را گفت: هُشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست!
از سوی دیگر باید گفت: مردم قم که عرب زبان نیستند و همه مردم نیز که عربی متوجه نمی‌شوند لا اقل بهتر بود که به عنوان کار فرهنگی، ترجمه این عبارت به ظاهر مشکل را به جهت آگاهی هر چه بیشتر فارسی زبانان، زیر آن می‌نوشتند تا همه از معنی و مفهوم آن مطلع شوند، زیرا در نفهمیدن و ندانستن خیری نیست به خصوص اگر مثل این نمونه، غلط و نادرست نیز نوشته شده باشد.

۷- عدم استفاده از حرف تعریف و جمع بستن دوباره جمع

بر روی این صندوق‌های موجود در حرم حضرت معصومه (س) نیز غلط‌های عربی وجود دارد. این بار اشتباه متوجه «آستان مقدس حضرت معصومه (س)» است که این اشتباه به تعداد زیاد در قسمت‌های مختلف حرم به حسب تعدد صندوق‌ها تکرار شده است. ظاهرا مترجم خیلی راحت و بدون زحمت و دغدغه، سه کلمه از عبارت «صندوق هدایا و نذورات» را به عربی ترجمه نموده و با افتخار نوشته: «صندوق الهدایا و نذورات» و هیچ تلاش خاصی در جهت ترجمه درست عبارت مزبور ننموده و فقط یک «ال» بر روی کلمه «هدایا» قرار داده و به خیال خود با نوشتن آن یک «ال» آن را به عربی ترجمه نموده است.

الف. و لام تعریف در واژه «هدایا» از نوع الف. و لام «جنس» و «اِستِغراق» است که عمومیت و شُمولیت همه افراد این جنس را در بر می‌گیرد و شامل همه هدایای نقدی می‌شوندکه قابل ریختن در این صندوق‌ها است، اما در ادامه و به تبع آن واژه «نذورات» اصلا معرفه نشده و بدون حرف تعریف وجهی ندارد و این یک غلط دستوری آشکار است و از سوی دیگر در فرهنگ عربی، واژه‌ای به صورت «نذورات» نداریم بلکه جمع کلمه «نَذر»، «نُذور» است و دیگر نیازی نیست که این «جمع تکسیر» را دوباره بیاییم و «جمع سالم مونث» ببندیم که این خود، غلط اندر غلط است و برای جایی مثل حرم مطهر بی بی فاطمه معصومه (س) که قلب تپنده شهر قم است و از شرق و غرب جهان و به خصوص مردمان عرب زبان به آن مکان مقدس شرفیاب می‌شوند این خطایی بسیار قبیح و نابخشودنی است که حکایت از «بی دقتی»، «بی اهمیتی کارها»، «سهل انگاری»، «بی مدیریتی»، «عدم نظارت دقیق» و «پایین بودن سطح سواد و معلومات در کشور» دارد و برای آستان عریض و طویلی، چون «آستان حضرت معصومه (س)»که بودجه‌ها و موقوفات آنچنانی و هنگفت دارد عیب بسیار بزرگی به شمار می‌رود و به هیچ عنوان قابل قبول و گذشت نیست و خطایی نابخشودنی است.

۸- حرف «گ» فارسی در واژه عربی

در الفبای عربی چهار حرف «پ، ژ، گ، چ» که در زبان فارسی داریم در الفبای آن زبان وجود ندارند و نوشته نمی‌شوند. این نکته ساده‌ترین مطلب در ابتدای آموزش زبان عربی برای همه فارسی زبانان است، اما جالب است که حتی در شهر قم به عنوان مرکز شیعیان جهان، مهد حوزه علمیه و محل صدور اسلام ناب به سرتاسر عالم این نکته اجرا نمی‌شود.
واژه عربی «عَسکر» به معنای: «لشگر» است و «عَسکری» یعنی: «لشگری، منسوب به لشگر» و این لقب را از آن جهت به امام حسن عسکری (ع) و همین طور پدر گرامی ایشان حضرت امام هادی (ع) داده اند که خلیفه ستمگر زمانه، این دو بزرگوار را به اجبار و اکراه از «مدینه» در «عربستان» به شهر «سامراء» در «عراق» آورد و در محله نظامیان و به زبان عربی «مُعَسکر» (لشگرگاه و اردوگاه نظامیان) جای داد تا امام هادی (ع) و فرزند گرامی ایشان را بیشتر و بهتر زیر نظر خود داشته باشد. پس کلمه «عسگری» صورت نادرست «عسکری» است که باید در این خصوص فرهنگ سازی لازم شود. به هر دو امام، لقب عسکری داده اند، ولی هرگاه «عسکری» به تنهایی گفته شود مقصود امام حسن عسکری پدر امام عصر (عج) است.

به تابلوی مسجد قدیمی امام حسن عسکری (ع) توجه کنید!

این مسجد مقدس با قدمت و پیشینه دوازده قرن در نزدیکی حرم مطهر حضرت معصومه (س) قرار دارد که به دستور مستقیم امام حسن عسکری (ع) بنا نهاده شده است و در قم معروف و مشهور است، ولی چنان که در تابلوی آن مشاهده می‌کنید لقب پدر امام زمان (عج) را به شکل نادرست با حرف «گ» و به صورت «عسگری» نوشته اند.

از آن بدتر، نمونه فاجعه بار زیر است:

به علت انفجار تروریستی که در حرم مطهر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) صورت گرفت، ضریح مبارک ایشان مجددا در قم ساخته شد. لقب عسکری در تابلویی که در محل ساخت ضریح نصب نموده بودند و ملاحظه کردید به جای آن که «عسکریَین» (دو عسکری) نوشته شود که اشاره به آن دو امام هُمام دارد به شکل نادرست «عسگرییَن» بود که تلفیق حرف «گ» فارسی به همراه قاعده مُثنی عربی جای تاسف و تعجب فراوان دارد، زیرا به طور قطع و یقین این عبارت را یک آدم معمولی ننوشته است و شاهد آن استفاده از ترکیب «اِمامَین عسکریَین» در این تابلو و همین طور جایگاه ویژه آن مکان است.

با تأسف در حوزه فرهنگ سازی هم در این زمینه به جای ارتقای علمی، اصلاح و جبران خطا‌ها برعکس تلاش‌های غیر علمی و غیر کارشناسی صورت گرفته است به نمونه زیر توجه کنید.

کتابی که تصویر روی جلد آن را در این فرصت ملاحظه می‌کنید متعلق به «نشر جمکران» و از منشورات آن محل فرهنگی است. جایی که قرار است با اقدامات فرهنگی و علمی خود یاد امام زمان (عج) را برای همگان زنده کند، اما با تاسف فراوان حتی لقب مطرحِ پدر امام عصر (عج) را درست نمی‌نویسد. شایان ذکر است که این کتاب برای کودکان و نوجوانان نگاشته شده تا معرف ویژگی‌های پدر گرامی امام عصر (عج) برای آن طبقه وگروه سِنّی باشد، ولی متاسفانه فرهنگ سازی آن درست و اصولی نیست و از پایه مشکل دارد، زیرا به علت بی دقتی و کم اطلاعی، لقب معروف پدر امام زمان (عج) را به جای «عسکری»، «عسگری» نگاشته اند و این زشت است برای انتشاراتی که هدفش شناساندن امام زمان (عج) به مردم است که لقب پدر امام عصر (عج) را نیز درست ننویسد آن هم در قم، آن هم در جایگاهی همچون «مسجد مقدس جمکران»! با آن همه بودجه‌های فراوان و هنگفت!

۹-سلام بدونِ مرجعِ سلام

در تابلوی «پارکینگ شرقی» حرم حضرت معصومه (س) همان طور که ملاحظه می‌شود، شهرداری قم از حرف اختصاری (س) که مختصر عبارت دعایی (سَلامُ اللهِ عَلَیها) است برای «حرم مطهر» استفاده نموده است در حالی که لزومی به این کار نبوده است، زیرا منطقا به قبر و حرم سلام داده نمی‌شود بلکه به صاحب قبر و شخص مدفون در آن سلام داده می‌شود که صاحب حرم مطهر، حضرت معصومه (س) است و اینجا سلام که به صورت مخفف قید شده، بدون مرجع است و اصلا لزومی ندارد که بعد از ترکیب «حرم مطهر» از حرف اختصاری (س) استفاده شود.

۱۰- تردید بین مختصر نویسی یا کامل نویسی

این تابلوی یکی از مساجد قم است که قطعا با تصویب هیأت امنای مسجد مزبور و مجوز شهرداری قم جهت اطلاع رسانی برای نمازگزاران محترم در خیابان نصب شده و چنان که ملاحظه می‌کنید در آن دعا برای تعجیل در فَرَج و گشایش در امر ظهور امام عصر (عج) وجود دارد که به حسب نام مسجد است، ولی این دعای شریف در دو جا و همین طور متاسفانه در دو طرف تابلو، اشتباهات املایی و دستوری دارد.

اول این که «عَجَّل الله» را «عج الله» نوشته است و ظاهرا نویسنده آن بین مختصر نویسی این دعا یعنی به صورت: (عج) و کامل نویسی آن در ذهنش مُرَدد بوده است و دوم این که باید پرسید چرا «فَرَج» را بدون ضمیر متصل نوشته است و این فرج در اصل به که یا به چه باز می‌گردد؟ در این فقره کلمه «فرج» بدون ضمیر مرجعِ «ه» استفاده نمی‌شود که بی شک آن به «حُجة ابن الحسن» (امام زمان (عج)) باز می‌گردد و مقصود از فرج و گشایش، استقرار حکومت و دولت کریمه امام مهدی (عج) در سرتاسر عالم است.

۱۱- تشدید در جای نادرست

در امتحانات چهار گزینه‌ای یکی از پاسخ‌ها کاملا نادرست است و برخی افراد بد شانس یا کم معلومات اتفاقا همان گزینه نادرست را انتخاب می‌کنند.
در این تابلو که مشاهده کردید شهرداری معظم قم، علامت تشدید را بر روی حرف «ت» قرار داده، گزینه‌ای که جزء کمترین احتمال برای آن نشانه است و دقیقا همین گزینه نادرست را انتخاب نموده در حالی که دو حرف کناری آن ها، محل‌های صحیح تشدید در کلمه و مواضع شدتِ بیان گوینده بر آن‌هاست. بعید نیست شهرداری قم یا «کنکور» شرکت نکرده یا هر بار شرکت کرده، غلط‌ترین گزینه یا احتمال را انتخاب نموده است.

۱۲- اشتباه نویسی کلمه الله

لطفا به تابلوی زیر توجه کنید!
جای بسی اندوه و افسوس است که شهرداری معزز قم، اسم خدایی را هم که در ظاهر می‌پرستد، به صورت درست و صحیح بلد نیست در تابلو‌های شهری بنویسد و به جای نگارش «الله»، لفظ «اله» نوشته است و این نادرست است و در ترکیب مزبور اصلا مرسوم نیست. «گویند شخصی، برای گرفتن «وام» به بانک رفت، در خواست خود را به بانکدار گفت. بانکدار گفت: وام نیاز به ضامن دارد. شخص گفت: جز خدا (الله) ضامنی ندارم. بانکدار گفت: لطفا کسی را بگویید که ما بشناسیم!» و این حکایت، مانند حکایتِ نوشتن نام خدای شهرداری در تابلو‌های شهری قم است.

۱۳- فراموش کردن حرف «جَرّ» و ضمیر متصل مَجروری

در این تصویر در اصل باید نوشته می‌شد (فاطمه سَلامُ اللهِ عَلَیها) که شهرداری قم لفظ «عَلَیها» را که متشکل از «حرف جَرّ» (جارّ) و «ضمیر متصل مفرد مونث» در مقام «مَجرور» بوده، جا انداخته اند. اگر از آن طرف یعنی از بالا به پایین هم بخوانیم باز باید یک حرف «علی» ما بین «سلام الله» و «فاطمه» باشد تا عبارت از نظر زبان عربی معنا و مفهوم پیدا کند.

به راستی این همه بودجه شهرداری به خصوص در امور فرهنگی صرف چه کار‌هایی می‌شود در حالی که خروجی آن چنین اشتباهات عجیب و باورنکردنی است؟ و این چنین، قاعده مندی زبانی همچون عربی، بی ضابطگی هر چه تمام‌تر نهادی اجرایی مانند شهرداری را برای همه ما بیش از پیش آشکار کرده است.
خِشت اول گر نهد معمار کج تا ثریا می‌رود دیوار کج

۱۴- فراموش کردن نقطه

در این تابلو، نقطه کلمه «زهرا» جا افتاده و فراموش شده است. به خط کوفی کهن که نمی‌نویسیم که بخواهد بی نقطه باشد به خصوص آن که قصد تولید کننده آن بی نقطه نوشتن نیست چرا که حتی دو نقطه «تاء تَانیث» واژه «فاطمه» را نیز در این کار لحاظ کرده است. تابلو آن قدر بلند هست که کسی نمی‌تواند نقطه را جدا کند و از سویی جایی برای نصب نقطه نیز دیده نمی‌شود و به خوبی پیداست که نقطه فراموش شده است.

۱۵- عدم «نَصب» یکی از «اَسماء سِتَّه»

«اسماء سِتَّه» (اسم‌های شش گانه) عبارتند از: (اَب، اَخ، ذو، حَم، فَم، هَن) و در نحو عربی «ذو» همواره مضاف است اگر در همین حالت بعد از حرف ندای «یا» قرار بگیرد به تبع این که در مقام «منادا» واقع شده، باید «منصوب» شود و بدین ترتیب در حالت نَصبی به شکل «ذا» نوشته می‌شود یعنی نوشته صحیح آن تابلو، این عبارت می‌شود:
«یَا ذَا الْجَلَالِ‏ وَ الْإِکْرَامِ»

این ذکر جلیل و پُرکاربرد را شهرداری محترم قم با این حالت و اشتباه آشکاری که نوشته در جا‌های مختلف شهر نیز با افتخار نصب می‌کند و به راستی این ننگ و فَضاحت بزرگی برای متولیان فرهنگی آن نهاد اجرایی معظم است؛ برای نمونه، بَنِر دیگری که در زیر مشاهده می‌کنید، در جای دیگر شهر با همین اشتباه آشکار نصب شده است؛

۱۶- قرار ندادن الف نَصبی

اشکال نحوی آشکاری در این عبارت معروف شیعی در مرکز تشیع جهان یعنی شهر قم دیده می‌شود. حرف «اَنَّ» از حروف «مُشَبَّهه بالفعل» در عربی بوده و ویژگی آن «عامِل» و «ناسِخ» بودن است و داخل در جمله بر سر «مُبتَدا» و «خبر» می‌آید و شبیه به «فعل» عمل می‌کند و به حسبِ ناسخ بودن ذاتی آن، در واقع ناسخ مبتدا و خبر می‌شود.

با این بیان شهرداری قم، «الف نَصبی» را در آخر واژه «علی» که در این جا «بَدَل کُلّ از کُلّ» کلمه «امیرالمومنین» (مُبدِل مِنه) بوده، به علت کم اطلاعی ننوشته است، با این بیان، عبارت صحیح عبارت زیر است:
«أَشْهَدُ أَنَ‏ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً وَلِیُ‏ اللَّهِ»
آیا شهرداری گرامی قم نظیر همین عبارت را در «شهادت ثَلاثَه» (گواهی‌های سه گانه به وحدانیت خدا، رسالت پیامبر (ص) و ولایت امیر مومنان (ع)) در «اذان» نخوانده یا نشنیده است؟ واقعا بسیار زشت و ناپسند است در مرکز تشیع وآن هم در مهد حوزه علمیه، بدین شکل مهم‌ترین شعار شیعه، اشتباه نوشته شود.

۱۷- فراموش کردن حرف «ل»

غلط نویسی عربی کلا در شهر قم فراگیر و شایع شده است حتی جا‌هایی که فکرش را نیز نمی‌کنید غلط‌ها و اشتباهاتی به نظر می‌رسد. لطفا به این تابلوی سفید رنگ توجه کنید!

در هر دو طرف تابلو، حرف «ل» در واژه «ظِلّ» به معنای «سایه» جا افتاده است حال آن که این تابلو متعلق به دفتر یکی از مراجع تقلید است که این بی دقتی و غلط آشکار در آن به چشم می‌خورد. عبارت «مُدَّ ظِلُّهُ العالی» به این معنا است: (سایه بلند ایشان مستدام باد!)

۱۸- عدم درج لام مِلکیت

این تصویر تبلیغ همراه با ذکر «اَلحَمدُ لِلّهِ» یکی از موسسات خیریه استان قم است که به اشتباه «الحمد لله» را «الحمد الله» نوشته است. همان طور که می‌دانیم عبارت «الحمدلله» یعنی: «ستایش برای خدا است» و باید به جای «الله» می‌نوشتند: «لله» یعنی: «برای خدا» و اینجا از «لام مِلکیت» یا «لام اختصاص» در حق خدا استفاده می‌شد. انصافا این نوع غلط ها، غلط‌های بسیار نگران کننده‌ای است. آیا این ذکر معروف را در نماز نمی‌خوانند؟ آیا آن را در قرآن و معروف‌ترین سوره آن یعنی «سوره مبارکه حمد» نخوانده اند؟ همه ما این ذکر معروف را در غیر از قرآن و نماز نیز استفاده می‌کنیم آیا آن هم نگفته اند و احیانا بر زبان نیاورده اند؟

۱۹- حذف الف و لام «صَمَد» در قرآن

این کار هنری متعلق است به یکی از مجتمع‌های تفریحی و گردشگری استان قم که سوره «اخلاص» را به این شکل طراحی کرده اند. اما با نهایت تعجب (الف و لام) واژه «صَمَد» را ننوشته اند. صحیح آیه این است: «اللهُ الصَّمَدُ» نه «الله صمد». این دیگر آیه قرآن است و نباید در آن زیاد و کم شود. این الف. و لامی که در اینجا قرار داده نشده، در عربی الف. و لامی است که «اِفاده حَصر» می‌کند یعنی منحصرا آن صفت را متعلق به صاحبش می‌داند یعنی یکی از مفاهیم آن این است که: «خداوند بی نیاز مطلق است».

آیا این سوره معروف و به تبع آن، این آیه شریفه را که عمدتا در نماز هم می‌خوانیم نخوانده اند؟ چه بسا بتوان به جرات گفت: سوره مبارکه اخلاص از معدود سوره‌هایی است که اغلب مسلمانان جهان آن را حفظ هستند و بروز و ظهور چنین خطایی در اینجا بسیار ناپسند است. آیا هنرمندی که این اثر را تولید نموده قرآن کریم در نزدش نبوده تا لا اقل از روی قرآن، عبارات را درست بنویسد؟ در مکانی که مدعی گردشگری و جذب زائر و توریست است این خطا‌ها به هیچ وجه قابل قبول نیست.

در پایان باید گفت: اگر چه در جایی از این جُستار یکی از دلایل اشتباه نویسی عربی را در جا‌های مختلف قم «بی دقتی» عنوان کردیم، بلکه نسبت دادن این صفتِ بی دقتی، تسامُح و مُدارای ما در این موضوع بود و الا دلیل اصلی آن «پایین آمدن سطحِ سواد و معلومات جامعه» و «ضعف شدید مدیریت و نظارت فرهنگی» در کشور اسلامی ماست.
سید مرتضی میرسراجی