اختصاصی «تابناک باتو» ـ شاید بارها در مباحث بازاریابی و همچنین مشاورههای اقتصادی و به ویژه در خرید سهام در «بازار بورس» از سوی کارشناسان ذیربط با این ضرب المثل جالب روبه رو شده اید که: «همه تخم مرغ هایت را در یک سبد نچین!»
این ضرب المثلی است که از فرهنگِ اقتصادی غرب، وارد فرهنگ اقتصادی ما شده و معادل انگلیسی آن، عبارت زیر میشود؛
(Don't Put All your Eggs in One Basket)
معنی و مفهوم این عبارت این است که در مسائل مالی و تجاری با متنوع سازی سرمایه گذاری یعنی همان «پُرتفوی» (Portfolio) یا «سبدهای مختلف سرمایه گذاری»، صرفه اقتصادی ایجاد میشود. لازم به ذکر است که پرتفوی یکی از روشهای مدیریت ریسک در فعالیتهای اقتصادی محسوب میشود.
با این اوصاف ممکن است برایتان این موضوع جالب باشد که بدانید، مفهوم این ضرب المثل اقتصادی غربی در قالب حدیثی از سوی امام صادق (ع) مُتوفای ۱۴۸ قمری (۷۶۵ میلادی) در پاسخ به یکی از اصحابشان بیان شده که بیانگر تدبیر اقتصادی و مالی آن امام هُمام در آن روزگاران در منطقه «حِجاز» بوده است.
«شیخ کُلَینی» (م.۳۲۹ ق.) از دانشمندان ایرانی و مورد اعتماد شیعه در کتاب معروف خود موسوم به «کافی» در بابی با عنوان: «بَابُ شِرَاءِ الْعَقَارَاتِ وَ بَیْعِهَا»، باب خرید و فروش «عِقارات» که شامل آب و زمین و درخت میشود، حدیثی را با سلسله اسناد و راویان، از استادان و مشایخ خود آورده که هم مضمون با ضرب المثل اقتصادی «همه تخم مرغ هایت را در یک سبد نچین!» است.
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع. یَقُولُ إِنَّ رَجُلًا أَتَى جَعْفَراً ص. شَبِیهاً بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ کَانَتْ فِی مَوْضِعٍ [وَاحِدٍ]کَانَتْ أَیْسَرَ لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع. اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَیْءٌ سَلِمَ هَذَا الْمَالُ وَ الصُّرَّةُ تُجْمَعُ بِهَذَا کُلِّهِ.» [۱]
(«مُعَمَّر بن خَلّاد» گوید: از حضرت امام رضا (ع) شنیدم که میفرمودند: مردی خدمت [ جَدّم]حضرت امام صادق (ع) شرفیاب شد و با حالتی شبیه به نصیحت و دلسوزی کردن به آن حضرت (ع) عرض کرد:ای ابا عبدالله! چرا اموال [ تجاری]شما همگی متفرق و پراکنده است؟ [بهتر نیست]اگر همه آنها را در یک جا متمرکز بفرمایید که زحمت [ مراقبت، رسیدگی و هزینههای اصلی و جانبی]آنها [به مراتب]کمتر است و [بنا بر این]سودشان [از نظر صَرفه و توجیه اقتصادی]بیشتر خواهد بود.
آنگاه امام صادق (ع) در جواب فرمودند: من بدین جهت آنها را پراکنده قرار دادم که اگر آسیبی به یکی از آنها برسد، مال [و سرمایه گذاری]دیگر سالم و ایمن بماند و کیسه [در نهایت]همه [ سود این اموال]را جمع میکند؛ (یعنی در پایان کار، سود همه این اموال تجاری در یک جا جمع و متمرکز میشود).
بحث
۱- «نَجاشی» (م.۴۵۰ ق.) از متقدمان و بزرگان دانش «رِجال» در بین طایفه شیعه، «مُعَمَّر بن خَلّاد» (راوی اصلی این حدیث) را شخصیتی ثِقَه و مورد اعتماد در نقل حدیث برشمرده و او را از اصحاب حضرت امام رضا (ع) معرفی نموده است. [۲]
۲- از این حدیث شریف استفاده میشود که حضرت امام صادق (ع) که در «مدینه» زندگی میکردند، اموال بسیار و ثروت هنگفتی داشته اند. این اموال و داراییها به احتمال قوی در قالبهای گوناگونِ سرمایه گذاری اعم از درخت، آب و زمین در جاهای مختلف بوده است که میتوانسته در داخل یا خارج از این شهر و همین طور روستاهای اطراف آن باشند، فراوانی آنها به گونهای بوده که شخص سوال کننده را وادار نموده تا از امام چنین پرسشی دلسوزانه و نصیحت وار در خصوص تمرکز آنها انجام دهد.
۳- از این ظاهر روایت، تجارت پیشگی و کسب در آمد توسط امام صادق (ع) و همین طور شغل و مَمَر روزی و معاش ایشان به نیکی فهمیده میشود.
۴- هرچند شیخ کلینی (ره) این حدیث را در باب خرید و فروش عِقارات یعنی زمین و آب و درخت در کتاب خود قرار داده است، این بدان معنا نیست که الزاما اموالی که در این حدیث از امام پرسیده شده است در قالب عقارات در نظر گرفته شوند، چون در متن حدیث اشارهای به جنس آنها نشده و چه بسا حیوانات و احشام نیز مشمول آن اموال و داراییهای های پراکنده و متفرق امام بوده اند یعنی امام صادق (ع) در زمینه برخورداری از گوسفندان و بُزها و نظایر آنها نیز سرمایه گذاریهای تجاری داشته اند.
۵- «شفافیت مالی» در اموال امام صادق (ع) به عنوان شخص اول دین در زمان خودشان از این حدیث شریف برداشت میشود که مردمِ هم روزگارِ ایشان به روشنی میدانستند که امام صادق (ع) در کجا چه مال و اموالی دارند یا در چه در زمینه هایی، سرمایه گذاریهای تجاری انجام داده اند.
۶- با توجه به سؤالی که آن شخص از امام صادق (ع) پرسیده، چه بسا بتوان آن مرد را نیز شخصی تجارت پیشه و سرمایه گذار اقتصادی در آن عصر و روزگار تصور نمود شاید اگر این گونه نبود، نسبت به این موضوع نیز برانگیخته نمیشد و واکنش نشان نمیداد.
۷-تدبیر اقتصادی و مدیریت مالی امام صادق (ع) نکته مهم دیگری است که از این حدیث شریف استفاده میشود که میتواند برای افراد تجارت پیشه در همه دورانها مد نظر و الگو واقع شود.
۸- امام صادق (ع) شخصیتی معنوی و الهی بودند و به تعبیر بهتر معنویترین و خداییترین شخصیت زمان خود به شمار میرفتند، ولی متاسفانه نگاههای برخی از مردم به اشتباه به این گونه افراد نگاهی همچون نگاه به افرادِ «تارِک دنیا» و «راهِب» است، اما از این حدیث شریف به درستی استنباط میشود که پیشوایان اسلام، جامع و همه سو نگر بودند؛ یعنی هم به فکر «مَعاد» بوده اند و هم به فکر «مَعاش» و آن حضرت (ع) به هیچ وجه در سیره و رفتار دنیوی مانند عارفان و زاهدانی نبودند که منحرف از مسیر و طریق حق هستند و تنها به کنج عزلت اکتفا نموده اند، بلکه در مسیری متعادل و معقول در زندگی دنیوی، دست از کار و تجارت برنداشته و تنها وجود خویش را به عبادت و اعمال مرتبط با آخرت مشغول نساخته بودند.
۹- وجود فضای باز نقد و ابراز نظر مردم عادی و همچنین منش پاسخگو بودن امام صادق (ع) حتی در مورد مسائل شخصی، از جمله نکات مهم دیگری است که در حدیث مزبور از رفتار و سیره عملی این امام بزرگوار برای همگان روشن میشود.
۱۰- عملکرد اقتصادی امام صادق (ع) در اصطلاحات اقتصادی عصر ما، همان «پُرتفوی» است یعنی عدم سرمایه گذاری بر یک دارایی و تنوع سازی داراییها و اموال که بیشتر این خصوصیت و اصطلاح در بازار بورس انجام میشود و خریدار بورس به جای تمرکز بر یک سهام، سبد سهمهای مختلف را خریداری نموده و روی آن سرمایه گذاری مینماید.
۱۱- شاید تجمیع اموال و تمرکز بر یکی از آنها در نگاه اول، سود آوری فراوان، هزینه کم و توجیه اقتصادی داشته باشد، ولی با توجه به آفتهای گوناگونی که ممکن است در زمانهای مختلف و موقعیتهای متفاوت، یک کار اقتصادی را تهدید کند درایت و دورنگری اقتضا میکند که تدبیری همچون امام صادق (ع) برای کارهای اقتصادی و مالی در جهت کاهش ریسک اندیشیده شود یعنی برای شخص تجارت پیشه، امنیت مالی و اقتصادی در تجارت، باید بالاتر از کسب منفعت و سود بیشتر در آن باشد و این چنین است که «نباید همه تخم مرغها را در یک سبد چید» و بی شک کسانی که در طول زندگی، کار اقتصادی حرفهای انجام داده و در این مسیر متحمل خسارات و زیانهای فراوانی شده اند؛ این موضوع و کلام استوارِ امام صادق (ع) را بهتر از دیگران درک و هضم میکنند.
پی نوشت
[۱]الکافی، ج. ۵، ص. ۹۱. الوافی، ج. ۱۷، ص. ۱۳۵. وسائل الشیعة، ج. ۱۷، ص. ۶۹. حلیة الابرار، ج. ۴، ص. ۱۲۶. مرآة العقول، ج. ۱۹، ص. ۱۴۱. بحارالانوار، ج. ۴۷، ص. ۵۸. عوالم العلوم، ج. ۲۰، قس ۱، ص. ۱۹۶. جامع احادیث الشیعة، ج. ۲۲، ص. ۳۰۰، مسند الامام الکاظم (ع)، ج. ۲، ص. ۳۸۸. مسند الامام الرضا (ع)، ج. ۲، ص. ۳۰۳.
[۲]رجال النجاشی، ص. ۴۲۱.
سید مرتضی میرسراجی
نمونه ی توصیه های شان که من بعد از رعایت کردن آن سلامتم خیلی خوب شده:
- پرخوری نکردن
- کامل جویدن غذا
- ایستاده نخوردن و نیاشامیدن
- خوردن یک عدد سیب ناشتا
- خوردن شیر
- و...
امیدوارم این نوع احادیث کاربردی بیشتر بگذارید