تیره زیباست؛ او «خوشگل و ماه» بود و شما «سبزه‌ بانمک‌»

کاویتا امانوئل، بنیانگذار کارزار «تیره، زیباست» در هند؛

«تابناک باتو» ـ شاید این بدشانسی نصیب شما هم شده بود که در کودکی و نوجوانی با دختربچه‌ای در فامیل و دوست و آشنا مقایسه شدید که بر خلاف شما پوستی سفید و چشم‌هایی روشن داشت. لابد این تلخی را شما هم تجربه کردید که سیل قربان‌صدقه و توجه به ظاهر به سمت او سرازیر می‌شد. او بود که «خوشگل و ماه» بود و شما که پوستی گندمگون یا سبزه داشتید حداکثر به مقام «سبزه‌ها بانمک‌اند» مفتخر می‌شدید.

اگر هم درگیر چنین تجربه‌ی آزاردهنده‌ای نشدید، حتما شعر و مثل‌های فولکلور رایج را بارها شنیدید. کلیشه‌هایی از جنس «زن باید خوشگل باشه، سفید و کمی چاق!» فرهنگ غالب در میان بسیاری از مردم ایران هم هنوز «زیبایی» را به‌رنگ پوست سفید، موی بلوند و چشم روشن می‌بیند و رویه‌ای تبعیض‌آمیز و نژادپرستانه با رنگ پوست تیره‌ دارد.

در هند، این وضعیت به‌ مراتب شدیدتر از ایران است و پیچیده‌تر، چون موضوع با نظام تبعیض‌آمیز، سلطه‌گر و سلسله مراتبی «ورنه» در کشور نیز درهم تنیده است. نظام سلسله‌مراتبی که مردم را از بدو تولد در یکی از دسته‌بندی‌های اقتصادی-اجتماعی از پیش‌تعیین‌شده جا می‌دهد و همه‌ی سرنوشت تو از ابتدا به یمن یا بخت بد این‌که خانواده‌ات از چه گروهی باشند، معلوم است. اگر عضوی از «برهمن‌ها» باشی که «طبقه برترند»، همه‌ عمر خوش‌شانسی، موقعیت‌های عالی سهم توست و احتمال‌اش هم بسیار است که توهم بزنی «ژن خوب» داری و بسیار باهوش و توانایی!

اکثر زنان و گاه مردان هندی با پوست صورت تیره از بدو تولد این تبعیض و مقایسه دایمی را تجربه می‌کنند. حالا کارزاری در این کشور به‌راه افتاده است تا به جنگ این سلطه و هژمونی «زیبایی یعنی پوست سفید و روشن» برود. کارزاری با شعار «تیره، زیباست.»

کاویتا امانوئل، زنی که سازمان غیردولتی «زنان ارزشمند» و کارزار «تیره، زیباست» را آغاز کرده است می‌گوید بچه‌ها و به خصوص دخترها از روزی که متولد می‌شوند، با خواهر و برادری که پوست روشن‌تر دارد مقایسه می‌شوند و برچسب «زشت» بر پیشانی آن‌ها می‌چسبد.

او می‌گوید کارزار «تیره، زیباست» علیه سفیدپوستان و پوست روشن نیست، بلکه در مبارزه با تعاریف تنگ‌نظرانه از زیبایی و کنار گذاشتن جمع کثیری از آدم‌ها از دایره دیده شدن، آن هم به دلایل ویژگی‌های فیزیکی است که خود هیچ نقشی در آن نداشتند.
فعالان این کارزار در مدرسه‌ها، برنامه‌های آموزشی برگزار می‌کنند. کاویتا امانوئل می‌گوید بعد از ۸ سال که از آغاز فعالیت این کارزار می‌گذرد، هنوز شوکه‌کننده است که چه شمار چشمگیری از بچه‌ها با این تجربه تلخ و تبعیض مواجه‌اند که به‌دلیل پوست تیره، «زشت» خطاب می‌شوند، مورد توجه کمتری‌اند و همه‌ی عمر سایه‌ی مقایسه با خواهر و برادر یا بچه‌های همسایه و اقوام که پوست روشنی دارند، آن‌ها را رها نمی‌کند. بچه‌هایی که به دلیل این تبعیض، اعتمادبه‌نفس کمتری دارند، گاه پر از خشم سرکوب‌شده‌اند و از دیگری که پوست روشن دارد، متنفرند.

امانوئل و همکارانش در کارزار خود، از توجه به ریشه‌های استعماری این محبوبیت پوست روشن غافل نیستند. آن‌ها در جلسات آموزشی خود نیز به بچه‌ها و نوجوانان یاد می‌دهند که چطور این تبعیض، از سال‌ها سلطه‌ی استعمارگران انگلیسی برجا مانده و این باور که «حاکم قدرت‌مند» همیشه سفیدپوست است و بور.

پولی که روانه‌ی جیب تولیدکنندگان محصولات آرایشی می‌شود تا پوست روشن‌تر جلوه کند، چشمگیر است. پیش‌بینی بنیاد «تحلیل صنعت جهانی» که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، شگفت‌آور بود: تا سال ۲۰۲۴ پولی که زنان و مردان برای خرید محصولات آرایشی روشن‌کننده پوست خرج خواهند کرد، ۳ برابر خواهد شد و به بیش از ۳۱.۲ میلیون دلار خواهد رسید.

این گزارش هم تأکید کرده بود که هنوز پوست تیره در جهان با انواع «پیش‌داوری، قضاوت و تبعیض» مواجه است و جوامع بسیاری مردم و به‌ویژه زنان را تحت فشار می‌گذارند تا با توسل به لوازم آرایشی، دنبال این بروند که پوست خود را روشن‌تر نشان دهند.

بنا به این گزارش، در نیجریه حدود ۸۰ درصد زنان از محصولات آرایشی استفاده می‌کنند که پوست را روشن‌تر نشان می‌دهد؛ این رقم در توگو به ۵۹ درصد می‌رسد. اما از قرار وضعیت در هیچ‌کجا به اندازه هند بغرنج نیست.

تمام تبلیغات، سینما و تلویزیون و رو جلد مجله‌ها در سلطه زنانی است با پوست روشن و تقریبا تمام درهای صنعت سرگرمی به روی زنی با پوست تیره بسته است. نتیجه تحقیقی در هند نشان داد که تقریبا همه زوج‌هایی که خود توان بچه‌دار شدن ندارند و به‌دنبال «رحم اجاره‌ای» می‌روند، همیشه دنبال زنی با پوست روشن‌اند و حاضر نیستند با زنی قرارداد ببندند که پوست تیره دارد. این درحالی است که ژنتیک زنی که رحم خود را اجاره می‌دهد، هیچ نقشی در ویژگی‌های ظاهری و توانایی‌های جنین ندارد!

دغدغه داشتن پوست روشن آن‌قدر عادی شده که بسیاری از عروس‌ها، قبل از ازدواج تن به خدمات زیبایی گران‌قیمت و لایه‌برداری شیمیایی می‌دهند تا پوست صورت در شب عروسی، روشن جلوه کند. امری که به اندازه آرایش مو برای شب عروسی، عادی و رایج شده است. هزینه این لایه‌برداری معمولا نزدیک به ۶۰ دلار است که در توان بسیاری از خانواده‌ها نیست، با این‌حال به هرقیمت این پول را جور می‌کنند تا عروس یک‌شب «روشن و زیبا» باشد!

این وضعیت در حالی است که بسیاری از محصولات آرایشی روشن‌کننده پوست، اصلا ایمن و بی‌ضرر نیست. بسیاری از این انواع محصولات آرایشی برای رنگ‌دانه‌های پوست بسیار مضرند و می‌توانند به‌ تدریج منجر به انواع بیماری‌های پوستی وخیم و سرطان شوند.

بسیاری از کشورهای اتحاده اروپا، استرالیا، آفریقای جنوبی و ژاپن فروش این دست از محصولات آرایشی را که دیگر در بساط هر مغازه کوچکی در هند هم پیدا می‌شود، کاملا ممنوع کردند. «سازمان بهداشت جهانی» نیز درباره میزان سرب مخرب این محصولات بارها هشدار داده است.

کاویتا امانوئل می‌گوید حمایت بعضی از بازیگران مشهور بالیوود از کارزار آن‌ها، بسیار امید بخش و مفید بود و گاه لحظه‌هایی رخ می‌دهد که خستگی کار را در می‌برد. مثل روزی که دختر نوجوانی با پوست روشن در کلاس درس از جا بلند شد، گفت که تا امروز به‌اشتباه خیال می‌کرد که هرکس که پوست تیره‌ای دارد، زشت است و حالا می‌خواهد جلوی همه و به صدای بلند از تمام هم‌کلاسی‌های خود با پوست تیره بابت این رفتار زشت‌اش عذرخواهی کند.
فرناز سیفی