«تابناک باتو» ـ «گدایی نمره» برای خوانندگان ارجمند شاید قدری غریب جلوه نماید، اما اگر لختی از معنای رایج واژهی گدایی که عموماً دلالت بر «تکدی» دارد، فاصله بگیریم و هر نوع کامیابی و موفقیتی که بدون کوشش تحصیل شود، برآن، عنوان گدایی اطلاق کنیم، وانگهی به کار بردن «گدایی نمره» پر بیراه نخواهد بود. این تلقی از گدایی را راقم این سطور از مرحوم اقبال لاهوری در کتاب «اقبالشناسی» که تألیف و ترجمهی سیدغلامرضا سعیدی است، وام گرفته است.
مرحوم اقبال که در مسیر فکر انسانی سهم بزرگی داشته و به حق از طرف مرحوم شریعتی به «ایرانیترین خارجی» و«شیعهترین سنّی» لقب گرفته است، مؤلفههایی را در تقویت و تضعیف «خودی»؛ یعنی همان «هستهی مرکزی شخصیت انسانی» بیان میدارد. اجمالاً ایشان عواملی چون: عشق، فقر- در مفهوم بیاعتنایی مطلق به پاداشهای این جهانی- تحمل و بردباری(تولرانس)، کسب حلال و شرکت در فعالیتهای خلاقانه را موجب تقویت«خودی» یا ذات بشری، معرفی میکند و پارامترهایی چون: ترس، «گدایی»، بردگی، نسب پرستی یا غرور نژادی را موجب تضعیف خودی میداند. چنانکه گفته شد، اقبال معتقد است که هر نوع کامیابی و موفقیتی که بدون جدّ و جهدی به دست آید، در ظل و زیر واژهی گدایی قرار میگیرد و منافی و مضر به حال «خودی» است.
ایشان تا آنجا پیش میرود که میگوید: «پسر مرد ثروتمندی که مترصد است تا ثروتی را از پدر به ارث ببرد گداست و نیز هر فردی که افکارش را عیناً از دیگران اقتباس میکند، در همین حکم است و لذا آن را در تنافی و در تضاد با پرورش خودی میداند؛ بنابراین میتوان گفت که هر گونه «پخته خواری»، «مفت سواری» (free rider)و «رانتخواری «مصداق» اکل به باطل» و نافی اعتلای روح انسانی است.
آنچه گفته شد، بر سبیل مقدمه بود و غرض اصلی از بیان این مقدمه پرداختن به آفت و پدیده شومی است که دامنگیر اکثر جوامع دانشگاهی شده است که بنده آن را «گدایی نمره» مینامم.
این پدیدهی شوم میرود تا همچون موریانهای مخرب ساختمان آموزش و پرورش را در سطوح مختلف از درون پوک و پوچ، و خالی از محتوا کند و مدرکگرایی صرف را به بار آورد. دادن هرگونه امتیاز به دانشجویان من غیر حق خیانتی نابخشودنی، ارتجالاً به این واژه مقدس ـ دانشجو و خالی کردن آن از محتوا و بارمفهومی آن، و در مراتب بعدی خیانت به خود دانشجو و جوامع دانشگاهی و در یک کلام کل جامعه است. این پدیدهی نامیمون و نامبارک آثار زیانبار متعددی را به همراه دارد؛ از جملهی این آثار سوء، سلب روح تلاش و فعالیت در دانشجویان با استعداد و رواج تبعیض در نظام آموزشی است.
دکتر فرزاد حاتمزاده