به گزارش «تابناک باتو»؛ از بارزترین و مُهلِک ترین نشانه های بیماری و سقوط و انحطاطِ اخلاقی مردمان یک جامعه، وجود پدیده شومِ رشوه دادن و رشوه گرفتن در میان آنهاست. نگاهی به اَسناد و متون تاریخی و ادبی ما نشان می دهد که این کردارِ نکوهیده بنا بر دلائلی از دیرباز در فرهنگ ما ایرانیان رایج و شایع بوده است.
به نظر می رسد این رفتار در اجتماع امروز ایرانی، شوربختانه بیش از گذشته رواج و حتی مقبولیت عام یافته و پنداری قبحش را یکسره از دست داده است. چون شتر بر بام و سرگین در چاشت، سخت پیدا و رسواست که وارونگی ارزشها، کار را به جایی رسانده که هر آن کس که می کوشد علی رغم بایست ها و نیازها و پیشنهادهای وسوسه خیز و آزانگیز به قوانین و مقررات و وجدان اخلاقی اش وفادار بماند و حتی المقدور رشوه ندهد و رشوه نستاند، غالبا از دید نزدیکان و همکاران، آدمی دست و پا چلفتی و بزدل و بی عرضه توصیف می شود.
دریغا که در زمانه ما، رشوه دادن و رشوه ستاندن نه فقط رذیلت نیست بلکه اغلب معیاری برای سنجش زیرکی و گُربُزی و جَلدی و چابکی آدمها دانسته می شود.
به تعبیر شاعر:
شد گُربُزی نشانه مردانگی و بُرد
مرزی که بُد میانه ی شیری و روبهی!
رشوه گرفتن از سوی هر کس، در هر شغل و جایگاهی، زشت و کریه و شرم آور است علی الخصوص اگر آن شخص در شمار کسانی باشد که قرار است حق و عدل و انصافی از دست و زبان و قلم آنها جاری شود. مولانا در بیتی از مثنوی، اشارتِ بلیغ و دردناکی به رشوه گرفتن قاضیان و دادگستران دارد؛
چون دهد قاضی به دل رشوت قرار
کِی شناسد ظالم از مظلومِ زار؟!
نقد مولانا از رشوه گرفتنِ قاضیان البته چیز بدیع و تازه ای نیست و بارها از سوی دردمندان و سخنوران آزاده ای چون بیهقی و سعدی و عبید زاکانی مطرح شده است.
در این میان، آنچه به رویکرد مولانا در مواجهه با این پدیده اهمیت و تمایز و تازگی می دهد، تفسیر خاص او از رشوه گرفتن است که این رفتار را نه فقط به بده و بستان‌ها و مراودات و مناسبات ناسالم پولی و مالی بلکه به مدح و تملق و چاپلوسی، تعمیم و تسرّی می دهد.
در فیه مافیه آمده است: روزی عَلَوی مُعَرِّف، قاضی را به خدمت او مدح می کرد و می گفت که چنین قاضی در عالَم نباشد! رشوت نمی ستاند! بی میل و بی محابا، خالصِ مخلص جهت حق میان خلق، عدل می کند. گفت: "اینکه می گویی که او رشوت نمی ستاند این یک، باری دروغ است! تو مرد عَلَویی از نسل مصطفی، او را مدح می کنی و ثنا می گویی که او رشوت نمی ستاند! این رشوت نیست؟! و از این بهتر چه رشوت خواهد بودن که در مقابله او، او را شرح می گویی؟! ( فیه مافیه، به شرح استاد کریم زمانی، ص ۳۱۰)
ایرج رضایی
