محمدرضا شجریان (۱ مهر ۱۳۱۹ در مشهد) خواننده، موسیقی دان و خوشنویس ایرانی است. وب گاه آسیاسوسایتی وی را پرآوازه ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی و روزنامهٔ ونکوورسان او را یکی از مهم ترین هنرمندان موسیقی جهان توصیف کرده است. وی هم اکنون رییس شورای عالی خانه موسیقی ایران است.
محمدرضا شجریان
(۱ مهر ۱۳۱۹ در مشهد) خواننده، موسیقی دان و خوشنویس ایرانی است. وب گاه
آسیاسوسایتی وی را پرآوازه ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی و روزنامهٔ
ونکوورسان او را یکی از مهم ترین هنرمندان موسیقی جهان توصیف کرده است.محمدرضا شجریان، هم اکنون رییس شورای عالی خانه موسیقی ایران است. او همچنین بنیان گذار گروه شهناز می باشد.
محمدرضا شجریان، یکم
مهر ۱۳۱۹ در مشهد زاده شد. خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز
کرد. از کودکی با توجه به استعداد و صدای خوبش تحت تعلیم پدر که خود قاری
قرآن بود مشغول به پرورش صدای خویش شد و در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار،
صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش می شود.
وی در سال ۱۳۳۸ به دانشسرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد.
وی پس از دریافت دیپلم دانشسرای عالی، به استخدام
آموزش و پرورش در آمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد.
در سال ۱۳۳۷ به رادیو خراسان رفت و در رشته آواز مشغول فعالیت شد. سپس
برای اجرای برنامه های گلها به تهران نزد استاد داوود پیرنیا دعوت شد و در
بیش از یکصد برنامه گلها و برگ سبز شرکت کرد. شجریان در سال ۱۳۴۰ ازدواج
کرد که حاصل آن سه دختر و یک پسر (همایون) بود.او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت
و با احمد عبادی آشنا شد و از سال ۱۳۴۶ در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت نمود.
همچنین برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد استاد ابراهیم
بوذری رفت. او از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد استاد حسن میرخانی ادامه داد.
وی در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.
شجریان تا سال ۱۳۵۰ با نام مستعار سیاوش بیدکانی با
رادیو همکاری می کرد، ولی بعد از آن از نام خود استفاده
کرد.در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف های آوازی را
نزد وی دنبال کرد.در سال ۱۳۵۱ در برنامهٔ گلها با استاد نورعلی
خان برومند آشنا شد و به آموختن شیوهٔ آوازی طاهرزاده نزد او پرداخت. از
سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی کلیه ردیف های موسیقی و شیوه هایتصنیف خوانی را
فرا گرفت. در همین سال به همراه گروهی از هنرمندان چون محمدرضا لطفی، ناصر
فرهنگ فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه ای، مرکز حفظ و اشاعه
موسیقی را به سرپرستی استاد داریوش صفوت بنا نهاد.
وی شیوه های آوازی اقبال السلطان، تاج
اصفهانی، میرزا ظلی، ادیب خوانساری، حسین قوامی و بنان را روی صفحات و
نوارها به دقت دنبال کرد. از سال ۱۳۵۴، تدریس هنرجویان را در رشته آواز
در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغاز کرد و در سال ۱۳۵۸ با تعطیلی
این رشته کار تدریس خود را پایان داد. در سال ۱۳۵۷ به همراه هوشنگ ابتهاج و
برخی هنرمندان دیگر از رادیو کناره گیری کرد.شجریان در اسفندماه
سال ۱۳۵۶ شرکت دل آواز را بنیان گذاری کرد. همچنین در سال ۱۳۵۶ در مسابقه
تلاوت قرآن کشوری رتبهٔ نخست را به دست آورد
در ۱۳۵۷ چندین سرود میهنی اجرا کرد و همکاری خود را
با سازمان های دولتی ادامه نداد و در خانه به تحقیق و تدوین ردیف های آوازی
پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی اش همت گماشت. در فاصله سال های دههٔ
شصت، شجریان همکاری گسترده ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن
آلبوم هایی چون بیداد همایون، آستان جانان، سرّ عشق
(ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا و جان عشاق بود. در این سال ها به
همراه گروه عارف کنسرت هایی را در خارج از ایران اجرا کرد.
پس از سال ۱۳۶۸ به همراه داریوش پیرنیاکان و جمشید
عندلیبی به اجرای کنسرت در آمریکا و اروپا پرداخت. این گروه در سال بعد،
کنسرت هایی را برای جمع آوری کمک مردم دنیا به زلزله زدگان رودبار انجام
داد. آلبوم های دل مجنون، سرو چمان، یاد ایام و آسمان عشق با همکاری گروه
آوا و نیز دلشدگان با آهنگسازی حسین علیزاده در این سال ها منتشر شدند. در
سال ۱۳۷۴، شجریان کنسرت هایی در
شهرهایاصفهان، شیراز، ساری، کرمان و سنندج برگزار کرد و در همین سال،
آلبوم چشمه نوش را با محمدرضا لطفی و مدتی بعد، در خیال را با همکاری مجید
درخشانی منتشر کرد. وی در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با
آهنگسازی کیهان کلهر منتشر کرد.
شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان
یونسکو دریافت کرد. از سال ۱۳۷۹ با حسین علیزاده، کیهان کلهر و
پسرش همایون به اجرای کنسرت پرداخت که حاصل آن، آلبوم های زمستان است،بی تو
به سر نمی شود، فریاد، ساز خاموش و سرود مهر بود. در سال ۱۳۸۲، به همراه
همین گروه برای کمک به زلزله زدگان بم کنسرتی در تهران با نام هم نوا با
بم اجرا کرد.
از سال ۱۳۸۶، شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و
کنسرت هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در همین
سال و در مراسم درگذشت مادرش، پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره
خواند.شجریان اکنون به همراه پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعه موسیقی
اصیل و سنتی ایرانی می پردازد. پس از برگزاری کنسرت شجریان
در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی کرد.
زندگی شخصی
محمدرضا شجریان
در سال ۱۳۴۰، در سن ۲۱ سالگی و زمانی که معلم بود با خانم فرخنده گل افشان
که وی نیز معلم دبستان بود آشنا شد و آنها در شهر قوچان پای سفره عقد
نشستند. یک سال بعد یعنی در ۲۹ مرداد ۱۳۴۱ آنها جشن عروسی خود را در مشهد
گرفتند و زندگی مشترک را آغاز کردند که حاصل آن سه دختر بود: راحله، افسانه
(همسر سابق پرویز مشکاتیان) و مژگان (همسر محمدعلی رفیعی که نام او در
اکثر کاست های شجریان به چشم می خورد. وی دارای مدرک کارشناسی ارشد گرافیک
می باشد و به همراه همسرش که مهندس است به کارهای طراحی کامپیوتری کاست های
پدر می پردازد)، و یک پسر (همایون). شجریان در سال ۱۳۷۱ از این بانو جدا
شد و یک سال بعد با خانم کتایون خوانساری ازدواج کرد. نتیجه این ازدواج،
رایان پسر دوم محمدرضا شجریان است که در ونکوور به دنیا آمد.
کنسرت ها
شجریان کنسرت های زیادی برگزار کرده است، که
کنسرت راست پنجگاه به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ فر از مهم ترین آنها
به شمار می رود. از کارهای دیگرش، همکاری با گروه عارف و شیدا و همچنین
چاووش بود که آثاری به یادماندنی موسیقی ایران را شامل می شوند. کنسرت هم
نوا با بم نیز از جمله کنسرت های به یاد ماندنی استاد شجریان می باشد که در
آن کنسرت، سبک جدیدی از آواز مرغ سحر را با هم خوانی فرزندش اجرا نمود. پس
از آن با اجرای کنسرت های بسیار به همراه استادان دیگر به شناساندن
موسیقی ایران در جهان کارهای بسیاری انجام داد که هنوز هم ادامه دارد. به
همراه پرویز مشکاتیان، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، محمد موسوی، داریوش
پیرنیاکان، حسن کسایی و دیگر استادان، کارهای بسیاری ضبط کرده است. وی در
بهار ۱۳۸۶ به همراه مجید درخشانی، سعید فرج پوری،محمد فیروزی و
فرزندش همایون شجریان، کنسرت هایی در چند کشور اروپایی انجام داد. این
کنسرت، در تابستان و پاییز ۱۳۸۶ در تهران و اصفهان نیز اجرا شد. همچنین او
در سال ۲۰۱۰ تور کنسرت های خود را به همراه گروه شهناز در چندین کشور مانند
استرالیا، انگلستان، ترکیه، امریکا برگزار کرد. در سال ۲۰۱۱ او به
همراه گروه شهناز در تعدادی از کشورهای اروپایی کنسرت اجرا کرد.
۱۳۸۹ – تور بزرگ کنسرت به امریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و…
مهر ۱۳۸۷ - کنسرت تهران در تالار بزرگ کشور
خرداد و تیر ۱۳۸۷ - کنسرت تهران، برای کمک به ساخت آرامگاه شمس تبریزی در خوی
کنسرت آمریکا و کانادا، خرداد ۱۳۸۷
۱۳۸۶ - کنسرت اصفهان
۱۳۸۶ - کنسرت تهران
۱۳۸۵ - کنسرت فرانسه
۱۳۸۴ - کنسرت لندن، (کوئین الیزابت هال)
آذر ۱۳۸۴ - تهران، (تالار بزرگ کشور)
دی ۱۳۸۲ - همنوا با بم، تهران (تالار وزارت کشور) برای کمک به زلزله زدگان بم
۱۳۸۱ - مرکب خوانی، اروپا و کانادا
۱۳۸۱ - راست پنجگاه، اروپا و کانادا
۱۳۷۹ - نوا، اروپا، آمریکا و کانادا
۱۳۷۹ - داد و بیداد، اروپا، آمریکا و کانادا
زمستان است ۱۳۷۹ - اروپا، آمریکا و کانادا
تابستان ۱۳۷۸ - کنسرت ارکستر موسیقی ملی ایران، چهل ستون اصفهان،
۱۳۶۷ کنسرت شور (تالار وحدت)
استادان آواز
اسماعیل مهرتاش، عبدالله دوامی، نورعلی برومند از جمله استادانی بودند که محمدرضا شجریان ردیفها، گوشه ها، و دوره های آوازی موسیقی ایرانی را نزد آنها تمرین کرد.
وی همچنین نوازندگی سنتور را نزد جلال اخباری و استاد فرامرز پایور آموخت.
همکاری با رادیو و تلویزیون
برای اولین بار در سن ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در
رادیو محلی پرداخت و در سال ۱۳۳۷، ۱۸ ساله بود که مشغول به همکاری با
رادیو خراسان شد. سال ۱۳۴۶ به تهران آمد و در اواخر دهه ۴۰ و تا سال ۵۶ با
«رادیو ایران» همکاری کرد. به دلیل مخالفت خانواده با نام مستعار «سیاوش
بیدگانی» در برنامه «برگ سبز» و «گلهای تازه» اجراهای بسیاری توسط کنسرت
رادیو به همراه محمدرضا لطفی، جلیل شهناز،حسن ناهید، ناصر فرهنگ فر و دیگر
نوازندگان آن دوره اجرا کرد. در سال های آخر حکومت محمدرضا شاه پهلوی، شاه
ایران، همکاری خود را به گفته خود به دلیل «پخش آهنگ های مبتذل» با رادیو و
تلویزیون قطع کرد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و متعاقب آن انقلاب فرهنگی
سال ۱۳۵۹ و قطع برنامه های موسیقی، همکاری او نیز با رادیو قطع شد.
در سال های اخیر و پس از اصلاحات، رادیو فرهنگ،
در برنامه نیستان برخی از کارهای قدیمی و جدید او را پخش می کند، همچنین
شبکه چهار جمهوری اسلامی در برنامه ای تحت عنوان آوای ایرانی، با استفاده
از «گنجینه گلهای تازه رادیو ایران» آواز شجریان را همراه با تصاویری
از خوشنویسی، نگارگری و دیگر هنرهای ایرانی پخش می کند.
انتخابات ریاست جمهوری دهم و قطع همکاری با صدا و سیما
پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدرضا شجریان
در نامه ای به عزت الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و
سیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به ویژه سرود ایران، ای
سرای امید متعلق به سال های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی
ندارد». وی اعلام کرد سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته
و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ یک از
واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند. صداوسیما در آستانه انتخابات و پس از
آن به نحو گسترده ای از آثار شجریان (به ویژه سرود ایران، ای سرای امید) و
سایر ترانه های با مضمون ملی استفاده می کرد. وی در گفت وگو با بی بی سی
گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی نژاد،
خس و خاشاک به حرکت در آمده اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای
من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود.» وی در
گفتگو با بی بی سی گفت که هربار که صدای خود را از این رسانه می شنود احساس
شرم می کند و بدنش می لرزد.وی همچنین در تظاهرات اعتراضی انتخابات ۸۸ دیده
شد.
جوایز
در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم
افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی
که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می کوشد اهدا می شود. پیش از وی، این
جایزه را نصرت فاتح علی خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود.
استاد در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را از سازمان یونسکودریافت کردند. استاد
شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم های فریادو بی تو به سر نمی شود، نامزد جایزه
گرمی شد. جایزه گرمی معتبرترین جایزه موسیقی در آمریکا می باشد. او تنها
خواننده ایران است که نامزد جایزه گرمی شده است. هرساله ۵ کاست از بخش
موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می گردند.
تجلیل
از محمدرضا شجریان
به عنوان استاد آواز ایرانی در مراسم متعددی تجلیل شده است از جمله در
جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی»
در دانشگاه استنفوردآمریکا برگزار شد که طی آن جایزه این بزرگداشت توسط
بنیان گذار آن بیتا دریاباری که همسر سابق امید کردستانی یکی از مدیران
ارشد شرکت گوگل است به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی تعلق گرفت. در این مراسم جایزه «بیتا» به محمدرضا شجریان
که طی سالیان متمادی کنسرت های زیادی را در داخل ایران و کشورهای اروپایی،
آمریکا و کانادا برگزار کرده است به دلیل تلاش فراوانش برای حفظ و ترویج
موسیقی ایران اهدا شد.
در این مراسم محمدرضا شجریان
پس از دریافت جایزه پشت تریبون قرار گرفت و ضمن تشکر از دانشگاه استنفورد و
بیتا دریاباری به سوالات جمع حاضر در سالن که بیشتر ایرانی بودند پاسخ
داد. لازم به گفتن است که این جایزه توسط بخش مطالعات ایرانی دانشگاه
استنفورد آمریکا بنیان نهاده شده و در اولین سال برگزاری این مراسم، سیمین
بهبهانی نویسنده و غزل سرای معاصر ایرانی این جایزه را دریافت کرده بود.
محتوای کاری
بیشتر آوازها و تصنیف های اجرا شده گزیده ای بوده از سروده های شاعران بزرگ ایران چون سعدی، حافظ، مولوی، باباطاهر، خیام، عطار و
برخی تصنیف های قدیمی با مضامین عاشقانه، و اجتماعی. وی همچنین، در برخی
کنسرت ها و کارهای جدیدتر خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما
یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده
کرده است. از جمله کارهای مشترک او گزیده ای است از رباعیات خیام با صدای
شجریان و رباعی خوانی احمد شاملو. همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در
اثر مشهور به ربّنا خوانده است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و
سیمای ایران پخش می شد.مچنین بعد از درگذشت پدرش که از اساتید و قاریان
مشهور قرآن در مشهد بود دو کاست از تلاوت های قرآن خود را با عنوان «به یاد
پدر» منتشر کرد.
خوشنویسی
محمدرضا شجریان
علاوه بر استعدادش در آوازخوانی، علاقه زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد. او
از سال ۱۳۴۴ به فراگیری نستعلیق نزد استادان ابراهیم بوذری، و حسین
میرخانی پرداخت. او در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق می باشد.
شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی
در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی
در آورد. سازهای ابداعی او عبارتند از:
شهرآشوب
صراحی
ساغر
کرشمه
سبو
تندر
باربد
ارغنون
نمایشگاه ها
نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان (خواننده سنتی ایرانی) می باشد که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید
آثار
۱۳۹۰ - مرغ خوشخوان
شهریور ۱۳۸۸ -زبان آتش (هم نوا با خس وخاشاک)
تک آهنگی در آواز دشتی با شعری از فریدون مشیری که به گفته خودش، در مصاحبه
با رادیو آمریکا، در واکنش به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸
خوانده شده است.
شهریور ۱۳۸۸ - رندان مست در دستگاه همایون
فروردین ۱۳۸۸ - آه باران
۱۳۸۶ - غوغای عشق بازان (در دستگاه شور و آواز افشاری)
اجرا ۱۳۸۴ / انتشار ۱۳۸۶ - سرود مهر در آواز بیات ترک و افشاری
اجرا ۱۳۸۴ / انتشار ۱۳۸۶ - ساز خاموش در آواز دشتی
اردیبهشت ۱۳۸۴ - جام تهی (که در این سال به صورت رسمی بیرون آمد ولی ضبط آن به دهه پنجاه برمی گردد)
سلام؛
تمام آثار استاد شنیدنی است...
اما اونی را که من خیلی دوست دارم و با هاش زندگی میکنم آلبوم "معمای هستی" است...
معجزه مرحوم لطفی و آواز و اشعار برگزیده استاد...
حتما بشنوی خصوصا آنهائیکه عاشق صدای ساز سه تار اند...
سروچمان ... رسوای دل ....بشنوید پشیمان نمیشوید...
باسلام وعرض ارادت خدمت سرورگرامی ، استادبی بدیل وارجمند جناب آقای محمدرضا جان شجریان . که نه اتنها استاد آواز ، که استاد انسانیت ، آزادگی و مردم داری است . فرهیخته ای که با عشق به مردم بهیجان می آید وصدایش تنین مهروعطوفت است . تولدش مبارک عمرش پربارترومستدام
درعکس پنجم هيچ يک دختران استاد نيستند. خانم سمت راستی در عکس(نشسته در سمت چپ استاد) نوه استاد شجريان و دختر استاد پرويز مشکاتيان می باشد.
پاینده و جاودان بزرگ مرد آواز ایران محمدرضا شجریان
كه هنوز من نبودم كه تو بر دلم نشستي
تولدت مبارك استاد
تمام آثار استاد شنیدنی است...
اما اونی را که من خیلی دوست دارم و با هاش زندگی میکنم آلبوم "معمای هستی" است...
معجزه مرحوم لطفی و آواز و اشعار برگزیده استاد...
حتما بشنوی خصوصا آنهائیکه عاشق صدای ساز سه تار اند...
سروچمان ... رسوای دل ....بشنوید پشیمان نمیشوید...
تولدت مبارك باشد
اي كه صدايت آرام بخش لحظه هاي ماست
هميشه جاودان وسلامت باشيد...
ور نه پروانه ندارد به سخن پروائی
استاد همیشه دردل ما جایداری انشاله همیشه برقرار باشی .