اختصاصی «تابناک باتو»؛ معماری خارجی و تزیینات ساختمان به خصوص برای مکان های عِبادی و زیارتی برگرفته از فرهنگ دینی و اجتماعیِ حاکم در جامعه است. کاشی کاری نمونه بارز این سخن است، زیرا در برخی روایات اسلامی به شدّت تصویرگری صورت انسان و حتی حیوان نهی و نِکوهش شده است. در کاشی کاری های اسلامی به خصوص مزارات و قبورِ بزرگان دینی از تصویر چهره هیچ نشانی نیست و بیشتر گُل و اَشکال اِنتزاعی به نظر می رسد.
با این بیان در ستون های چهارگانه «درب اَتابَکی» حرم حضرت معصومه(س) در شهر قم که به «درب 5» و «درب ساعت» نیز معروف است، تصاویری از چهره وجود دارند که کمتر دیده شده و به آن پرداخته اند. در هر ستون، سه فرشته انسان نما در کاشی ها جلوه گری می کنند که مجموعا دوازده فرشته را شامل می شوند که هر یک برای خود قیافه و تاجی متفاوت دارند.
یکی از این فرشتگان، چکمه پوش، سبیل چَخماقی (رو به بالا و تابدار) دارد که هنرمند کاشی کار که احتمالا برای دوران قاجار بوده، نصفه دیگر را در اثر قرار نداده یا فراموش کرده و این یک اِشکال بارز در این اثر تاریخی است که تصویر آن را در زیر می توانید ببنید.
همچنین سه فرشته لُپ گُلی و متفاوت که سرخ بودن لُپ های آن ها در کاشی بیشتر مورد توجّه هنرمند بوده است و ابروهای آن ها نسبت به بقیّه نازک تر و صورت گرد و فَربَه است که چهره زنانه را بیشتر برای مخاطب تداعی می کند؛
یا فرشته های خالدار که خالی روی گونه دارند که یکی از آن فرشتگان، خالش در سمت راست و دیگری در سمت چپ قرار گرفته است.
از این رهگذر دو نکته به دست می آید؛
1 ـ هنرمند کاشیکار، سنّت شکنی کرده و به رغم دیگران، چهره انسانی را در قالب فرشتگان بالدار در مکانی زیارتی به تصویر کشیده است.
2 ـ بحث تأثیر خیال در هر انسان و به عبارتی در هر دوره بشری، نسبت به مُولّفه های معنوی از این دوازده فرشته در درب اتابکی استفاده می شود، زیرا هنرمند مزبور با نگاهی کمال گرایانه فرشته را به زیباترین شکل مورد نظر از دیدگاه خود و فرهنگ زمانه، صورتگری نموده است مثلا تاج، لباس و شلواری چون درباریان، چکمه و چهره هایی که در زمان او زیبا و عالی رُتبه محسوب می شده اند.
سیّد مرتضی میرسراجی
خدا رحم کنه به آثا تاریخی.
اون هم قم.
نمیشه میگفت که اینها تصاویر وزنه بردارها هستند