اختصاصی «تابناک باتو»؛ از شاهزادگان فرهیخته و صاحب دانش در دوره «قاجاریّه» می توان به «فرهاد میرزا» (معتمد الدّوله) فرزند«عبّاس میرزا» اشاره نمود که عمویِ «ناصرالدّین شاه» و حاکم لُرستان و خوزستان بود. او صاحب تألیفات و آثاری بود و در سال 1305 قمری مصادف با 1888 میلادی دیده از جهان فرو بست و در کاظمین(ع) در مقبره فرهادیّه، در باب شرقی، معروف به «بابُ الفرهاد« مدفون شد.
این شخصیّت فرهیخته و همچنین تأثیرگذار در عهد قاجار در کتاب «زَنبیل» خود در صفحه 328 در مورد مجسّمه آزادی که در «فرانسه» ساخته و در «آمریکا» نَصب شد، در روزهایی که هنوز به آمریکا انتقال پیدا نکرده بود، چنین نگاشته است؛
«مجسّمه جدیدی که در پاریس ساخته اند برای بندر «نیویارک» که در اوایل سَنه 1884 مسیحی انگلیسی تمام شده و تا به حال چنین مجسّمه از اول دنیا الی زماننا هذا ساخته نشده، شکل زنی است، سیصد پارچه است که به یکدیگر وصل می شود. ارتفاع او 46 متر و کسری از پنجه تا سر، کلفتی سبابه دو متر، ناخن سبابه یک متر، سرش چهارمتر از چانه تا کله، چشمش از یک متر چیزی کمتر، دماغ یک متر قدری زیادتر. از مناره ناپلیون در پاریس دو متر ارتفاع او زیادتر است از پا تا سر می توان در جوف او حرکت کرد. 144 پله تا کلّه دارد. در میان کله او چهل نفر به استراحت می نشینند. در جزیره «بدلو» در دهنه نیویارک نصب خواهند کرد. در روی سکویی که ارتفاع آن سکو 25 متر است.
خرج سکو پنجاه هزار تومان ایران، خرج مجسمه دو طیان فرنگ تقریبا دویست هزار تومان ایران، وزن او دویست هزار کیلو گرم که یکصد و بیست هزار از آهن است و هشتاد هزار آن از برنج است.»
توضیح: ساخت مجسّمه «آزادی» در سال 1884 میلادی به پایان رسید و دو سال بعد یعنی 1886 به عنوان هدیه فرانسه به آمریکا اعطا شد و چنان که در آغاز متن آوردیم، فرهاد میرزا در سال 1888 میلادی از دنیا رفت و او وصف مجسمه مذکور را بر طبق متن قبل از انتقال آن نوشته است. جزیره بدلو نیز که در متن آمده، به این صورت Bedloe در انگلیسی نوشته می شود.
سیّد مرتضی میرسراجی
تومان : چی بودیم چی شدیم